Question
Download Solution PDF'देवदत्तस्य मोक्षे इच्छास्ति' - अत्र मोक्षपदे आधारः अस्ति -
Answer (Detailed Solution Below)
Detailed Solution
Download Solution PDFप्रश्न का अनुवाद- 'देवदत्तस्य मोक्षे इच्छास्ति' इस पद में मोक्ष पद का आधार है-
सूत्रम्- आधारोSधिकरणम् ।। १/४/४५ ।।
कर्तुः कर्मणः च सम्बद्ध-क्रियायाः आधारः अधिकरणम् इति उच्यते। अधिकरणं साक्षात् क्रियायाः आधारः न भवति अपितु कर्त्रा‚ कर्मणा च भवति। सरलरूपेण वदामः चेत् क्रियायाः आधारः अधिकरणम् उच्यते ।
अर्थ- कर्ता और कर्म से सम्बद्ध क्रिया के आधार को अधिकरण कहते हैं। अधिकरण साक्षात् क्रिया का आधार नहीं होता अपितु कर्ता और कर्म के द्वारा क्रिया का आधार होता है।
सूत्रम्- सप्तम्यधिकरणे च ।। २/३/३६ ।।
अधिकरणे सप्तमी भवति। च इति शब्देन दूरवाची‚ निकटवाची च शब्दयोः अपि सप्तमी विभक्तिः भवति ।
अर्थात्, अधिकरण में सप्तमी विभक्ति होती है। आधार तीन प्रकार का होता है-
- औपश्लेषिक आधार
- वैषयिक आधार
- अभिव्यापक आधार
औपश्लेषिक आधारः- औपश्लेषिक आधार में आधार और आधेय के मध्य संयोग सम्बन्ध होता है अर्थात् आधार से आधेय साक्षात् जुडा हुआ होता है ।
- उदाहरणम्-
- कटे आस्ते- चटाई पर बैठता है।
वैषयिक आधारः- वैषयिक आधार में आधार से आधेय बौद्धिक रूप से जुडा हुआ होता है ।
- उदाहरणम्-
- मोक्षे इच्छा अस्ति।
अभिव्यापक आधारः- अभिव्यापक आधार में आधार और आधेय के बीच व्याप्य-व्यापक सम्बन्ध होता है।
- उदाहरणम्-
- सर्वस्मिन् आत्मा अस्ति।
अत: स्पष्ट होता है की, 'देवदत्तस्य मोक्षे इच्छास्ति' यहां मोक्ष पद में वैषयिक आधार है।
Last updated on Jun 6, 2025
-> The HTET TGT Applciation Portal will reopen on 1st June 2025 and close on 5th June 2025.
-> HTET Exam Date is out. HTET TGT Exam will be conducted on 26th and 27th July 2025
-> Candidates with a bachelor's degree and B.Ed. or equivalent qualification can apply for this recruitment.
-> The validity duration of certificates pertaining to passing Haryana TET has been extended for a lifetime.
-> Enhance your exam preparation with the HTET Previous Year Papers.