कस्मिंश्चित् पाठे उपस्थितस्य चित्रस्य प्रतिकृतिः वा कथं प्रयोगः क्रियते?

This question was previously asked in
CTET July 2019 Paper I (L - I/II: Hindi/English/Sanskrit) (Hinglish Solution)
View all CTET Papers >
  1. पाठ्यपुस्तकेषु पाठेषु च प्रतिकृतिनाम् उपस्थितेः इदानीं चलनम् (trend) अस्ति।
  2. एतत् पाठ्यपुस्तकम् आकर्षकं करोति।
  3. एतत् पुस्तकस्य अदृश्यसंकल्पनानाम् अवबोधे साहायं करोति।
  4. पाठस्य रचना कठिना भवति, किन्तु तस्य चित्राणाम् अङ्कनं सरलम्।

Answer (Detailed Solution Below)

Option 3 : एतत् पुस्तकस्य अदृश्यसंकल्पनानाम् अवबोधे साहायं करोति।
Free
CTET CT 1: TET CDP (Development)
73.3 K Users
10 Questions 10 Marks 8 Mins

Detailed Solution

Download Solution PDF

प्रश्न का अनुवाद - किसी पाठ में उपस्थित चित्र और आकृति का प्रयोग किसलिए किया जाता है?

स्पष्टीकरण - 

पाठ्य-पुस्तक ऐसे होने चाहिए जो छात्र के मानसिक, बौद्धिक तथा चारित्रिक विकास में सहायक हो, बच्चों में साहित्यिक लेखन की क्षमता का ही विकास करें, कुछ पूर्वनिर्धारित संदेशों को पहुँचाने के उद्देश्य रखते हों तथा जिसे पढ़ कर छात्र परीक्षा में सफलता प्राप्त कर सके और पढ़ने के लिए प्रेरित हो।

Important Points

पाठ्यपुस्तक में वर्णित चित्रों की संकल्पना को किसी एकल या व्यापक परिभाषा के अन्तर्गत नहीं रखा जा सकता है बल्कि कहा जा सकता है कि-

  • चित्रों के आकर्षक होने से छात्रों में पुस्तक के प्रति रुचि जागृत होती है।
  • पुस्तक में वर्णित विषयों के अन्तर्निहित गूढ़ तथ्यों को उद्घाटित करने में सहायक होते हैं।
  • शिक्षक विषय को समझाने के लिये उनका प्रयोग सहायक सामग्री की तरह कर सकता है।

अतः स्पष्ट है कि ‘यह पाठ्यपुस्तक को आकर्षित करती है।’ यह अवधारणा भी कुछ सीमा तक उचित प्रतीत होता है परन्तु किसी पाठ में उपस्थित चित्र के प्रकाशन की सर्वाधिक सटीक व्याख्या ‘यह पुस्तक के अन्तः निहित अदृश्य संकल्पना को समझाने में सहायक होती है’ ही है।

Additional Information

‘पाठ्यपुस्तकों तथा पाठों में चित्रों की उपस्थिति आजकल चलन में है।’ एवं ‘पाठ की रचना करना कठिन कार्य है, परन्तु उनके चित्रों का अंकन करना सरल होता है।’ यह तर्कसंगत नहीं है क्योंकि इन कारणों से पाठ्यपुस्तक निर्माण के उद्देश्य की पूर्ति नहीं होती है।

Latest CTET Updates

Last updated on Apr 30, 2025

-> The CTET 2025 Notification (July) is expected to be released anytime soon.

-> The CTET Exam Date 2025 will also be released along with the notification.

-> CTET Registration Link will be available on ctet.nic.in.

-> CTET is a national-level exam conducted by the CBSE to determine the eligibility of prospective teachers.  

-> Candidates can appear for CTET Paper I for teaching posts of classes 1-5, while they can appear for CTET Paper 2 for teaching posts of classes 6-8.

-> Prepare for the exam with CTET Previous Year Papers and CTET Test Series for Papers I &II.

Get Free Access Now
Hot Links: teen patti lotus teen patti gold real cash teen patti real cash withdrawal teen patti game teen patti sweet