वाक्यप्रकार MCQ Quiz - Objective Question with Answer for वाक्यप्रकार - Download Free PDF

उत्तर - साफ-सफाई केल्यावर घर सुंदर दिसते या वाक्याचे नकारार्थी वाक्य साफ-सफाई केल्याशिवाय घर सुंदर दिसत नाही हे होईल.

साफ-सफाई केल्यावर घर सुंदर दिसते हे होकारार्थी वाक्य आहे आणि या होकारार्थी वाक्याचा मूळ अर्थ कायम ठेवून साफ-सफाई केल्याशिवाय घर सुंदर दिसत नाही हे योग्य नकारार्थी वाक्य तयार होते.

Important Pointsवाक्यरुपांतर - वाक्यरुपांतर म्हणजे एका प्रकारच्या वाक्याचा, मूळ आशयार्थ बदलू न देता दुसऱ्या प्रकारच्या वाक्यात रुपांतर करणे होय.

होकारार्थी व नकारार्थी वाक्याचे परस्पर रुपांतर - 

होकारार्थी व नकारार्थी वाक्याचे परस्पर रुपांतर करताना वाक्याचा मूळ अर्थ कायम ठेवून वाक्यरुपांतर करावे लागते,त्यासाठी योग्य त्या शब्दाचे विरुद्ध रूप वापरावे.

उदा. अमेरिका श्रीमंत राष्ट्र आहे. (होकारार्थी)   अमेरिका गरीब राष्ट्र नाही. (नकारार्थी)

उत्तर - जो वेगान धावेल तोच सर्वात आधी पोहोचेल. हे मिश्र वाक्य आहे.

वरील वाक्यात जो-तोच या जोडीचे उभयान्वयी अव्यय वापरले आहे म्हणून हे मिश्र वाक्य होईल.

मिश्र वाक्य - जेव्हा एक प्रधान वाक्य आणि एक किंवा अधिक गौण वाक्ये गौणत्वसूचक उभयान्वयी अव्ययांनी जोडली जातात त्या वाक्यांना मिश्र वाक्य म्हणतात.

गौणत्वसूचक उभयान्वयी अव्यये

• स्वरुपबोधक - की, म्हणून, म्हणजे
• कारणबोधक - कारण, कारण की
• उद्देशबोधक - म्हणून, यास्तव
• संकेतबोधक - जर-तर, म्हणजे, की

वरील उभयान्वयी अव्ययाव्यतिरिक्त मिश्र वाक्य करण्यासाठी जे-ते, जो-तो, ज्याला-त्याला, ज्याचा-त्याचा, जसा-तसा इ. जोडीची उभयान्वयी अव्यये वापरली जातात.

Important Pointsमराठीत वाक्याचे दोन प्रकारात वर्गीकरण केले जाते.

1. अर्थावरून पडणारे प्रकार
2. वाक्यात असणार्‍या विधानांच्या संख्येवरून पडणारे प्रकार

अर्थावरून पडणारे प्रकार - 

• विधांनार्थी वाक्य - ज्या वाक्यात कर्त्यांने केवळ विधान केलेले असते त्या वाक्याला विधानार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. मी बारावीत शिकत आहे.
• प्रश्नार्थी वाक्य - ज्या वाक्यात कर्त्यांने प्रश्न विचारलेला असतो त्या वाक्याला प्रश्नार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. तू उद्या जाणार आहेस का?
• उद्गारार्थी वाक्य - ज्या वाक्यामध्ये कर्त्याने आपल्या मनात निर्माण झालेल्या भावनेचा उद्गार काढलेला असतो त्या वाक्याला उद्गारार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. कोण ही गर्दी!
• होकारार्थी वाक्य - ज्या वाक्यामधून होकार दर्शविला जातो त्यास होकारार्थी वाक्य किंवा करणरूपी वाक्य म्हणतात. उदा. मी येत आहे.
• नकारार्थी वाक्य - ज्या वाक्यामधून नकार दर्शविला जातो त्यास नकारार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. मी येणार नाही.

वाक्यात असणार्‍या विधानांच्या संख्येवरून पडणारे प्रकार -

• केवल वाक्य - ज्या वाक्यामध्ये एकच उद्देश व एकच विधेय असते त्यास केवल वाक्य किंवा शुद्ध वाक्य असे म्हणतात. उदा. अविनाश टेबल टेनिस खेळतो.
• संयुक्त वाक्य - जेव्हा वाक्यात दोन किंवा अधिक केवल वाक्य ही प्रधानत्वसूचक उभयान्वयी अव्ययांनी जोडली जातात तेव्हा त्यास संयुक्त वाक्य असे म्हणतात. उदा. मी रोज सकाळी पहाटे उठतो व एक तासभर शाळेचा अभ्यास करतो. 
• मिश्र वाक्य - जेव्हा वाक्यात एक प्रधान वाक्य आणि एक किंवा अधिक गौणवाक्य गौणत्वसूचक उभयान्वयी अव्ययांनी जोडली जातात तेव्हा त्या वाक्यास मिश्र वाक्य असे म्हणतात. उदा. जो तळे राखील तो पाणी चाखील.

क्रियापदांचे चार अर्थ असतात.

1. स्वार्थ - ज्या क्रियापदावरुन फक्त काळाचा बोध होत असेल म्हणजेच क्रियापदाचा मूळ अर्थ समजत असेल तर त्या क्रियापदाला स्वार्थी क्रियापद असे म्हणतात. उदा. अमित शाळेत जातो.
2. आज्ञार्थ - ज्या क्रियापदाच्या रुपावरुन आज्ञा, मागणी, आशीर्वाद, सल्ला, विनंती, प्रार्थना किंवा उपदेश याचा बोध होत असेल तर त्याला आज्ञार्थी क्रियापद असे म्हणतात. उदा. मला तुमचे पेन द्या.
3. विद्यर्थ - विनंती, शक्यता, इच्छा, तर्क, कर्तव्य, योग्यता व्यक्त करणारी क्रियापदे विध्यर्थी असतात. यात आज्ञेप्रमाणे बंधन नसते आणि अशी वाक्ये सर्वाना लागू पडणारी विधाने असतात तसेच धातूला वा, वी, वे हे प्रत्यय असतात. उदा. कृपया सहकार्य करावे.
4. संकेतार्थ - वाक्यातील क्रियापादावरून असे केले तर तसे होईल असा अर्थबोध होत असेल तर त्या क्रियापदाला संकेतार्थी क्रियापद असे म्हणतात. उदा. लवकर आलास तर फिरायला जाऊ

उत्तर - ज्या वाक्यात एकच उद्देश्य व एकच विधेय असते त्यास केवल वाक्य म्हणतात. 

Important Pointsमराठीत वाक्याचे दोन प्रकारात वर्गीकरण केले जाते.

1. अर्थावरून पडणारे प्रकार
2. वाक्यात असणार्‍या विधानांच्या संख्येवरून पडणारे प्रकार

अर्थावरून पडणारे प्रकार - 

• विधांनार्थी वाक्य - ज्या वाक्यात कर्त्यांने केवळ विधान केलेले असते त्या वाक्याला विधानार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. मी बारावीत शिकत आहे.
• प्रश्नार्थी वाक्य - ज्या वाक्यात कर्त्यांने प्रश्न विचारलेला असतो त्या वाक्याला प्रश्नार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. तू उद्या जाणार आहेस का?
• उद्गारार्थी वाक्य - ज्या वाक्यामध्ये कर्त्याने आपल्या मनात निर्माण झालेल्या भावनेचा उद्गार काढलेला असतो त्या वाक्याला उद्गारार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. कोण ही गर्दी!
• होकारार्थी वाक्य - ज्या वाक्यामधून होकार दर्शविला जातो त्यास होकारार्थी वाक्य किंवा करणरूपी वाक्य म्हणतात. उदा. मी येत आहे.
• नकारार्थी वाक्य - ज्या वाक्यामधून नकार दर्शविला जातो त्यास नकारार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. मी येणार नाही.

वाक्यात असणार्‍या विधानांच्या संख्येवरून पडणारे प्रकार -

• केवल वाक्य - ज्या वाक्यामध्ये एकच उद्देश व एकच विधेय असते त्यास केवल वाक्य किंवा शुद्ध वाक्य असे म्हणतात. उदा. अविनाश टेबल टेनिस खेळतो.
• संयुक्त वाक्य - जेव्हा वाक्यात दोन किंवा अधिक केवल वाक्य ही प्रधानत्वसूचक उभयान्वयी अव्ययांनी जोडली जातात तेव्हा त्यास संयुक्त वाक्य असे म्हणतात. उदा. मी रोज सकाळी पहाटे उठतो व एक तासभर शाळेचा अभ्यास करतो. 
• मिश्र वाक्य - जेव्हा वाक्यात एक प्रधान वाक्य आणि एक किंवा अधिक गौणवाक्य गौणत्वसूचक उभयान्वयी अव्ययांनी जोडली जातात तेव्हा त्या वाक्यास मिश्र वाक्य असे म्हणतात. उदा. जो तळे राखील तो पाणी चाखील.

जे वाक्य अर्थाच्या दृष्टीने स्वतंत्र असते त्याला प्रधान वाक्य म्हणतात आणि जे वाक्य अर्थाच्या दृष्टीने प्रधान वाक्यावर अवलंबून असते त्याला गौण वाक्य म्हणतात.

उत्तर - गुरुजी म्हणाले, की मुलांनी नेहमी खरे बोलावे. या विधानातील गौणवाक्याचे कार्य कर्म हे आहे.

गुरुजी म्हणाले, की मुलांनी नेहमी खरे बोलावे या मिश्र वाक्यात गुरुजी म्हणाले हे प्रधान वाक्य आहे आणि मुलांनी नेहमी खरे बोलावे हे गौण वाक्य आहे.

मिश्र वाक्यात काय ने प्रश्न विचारल्यास उत्तर गौण वाक्य असते तर प्रश्न विचारलेले वाक्य प्रधान वाक्य असते आणि असे गौण वाक्य प्रधान वाक्याच्या कर्माचे काम करते व कर्म नेहमी नाम असते. गुरुजी काय म्हणाले असा प्रश्न विचारल्यास उत्तर मुलांनी नेहमी खरे बोलावे हे गौण वाक्य येते आणि हे गौण वाक्य प्रधान वाक्याच्या कर्माचे काम करते.

Important Pointsकर्ता आणि क्रियापद या दोन शब्दांनी विधान पूर्ण होत नाही, त्यास आणखी एका शब्दाची गरज असते त्यास पूरक म्हणतात. 

उद्देश (कर्ता) - वाक्य ज्याच्या विषयी माहिती सांगते तो वाक्याचा कर्ता असतो.                   

उत्तर - मुलांनी खरे बोलावे या वाक्याचे अकरणरुप वाक्य मुलांनी खोटे बोलू नये हे होईल.

अकरणरुप वाक्य म्हणजेच नकारार्थी वाक्य होय.

मुलांनी खरे बोलावे या होकारार्थी वाक्याचा मूळ अर्थ कायम ठेवून वरील वाक्यात खरे या शब्दाचे खोटे हे विरुद्ध रूप वापरून मुलांनी खोटे बोलू नये हे योग्य अकरणरुप म्हणजेच नकारार्थी वाक्य तयार होते.

Important Pointsवाक्यरुपांतर - वाक्यरुपांतर म्हणजे एका प्रकारच्या वाक्याचा, मूळ आशयार्थ बदलू न देता दुसऱ्या प्रकारच्या वाक्यात रुपांतर करणे होय.

होकारार्थी व नकारार्थी वाक्याचे परस्पर रुपांतर - 

होकारार्थी व नकारार्थी वाक्याचे परस्पर रुपांतर करताना वाक्याचा मूळ अर्थ कायम ठेवून वाक्यरुपांतर करावे लागते, त्यासाठी योग्य त्या शब्दाचे विरुद्ध रूप वापरावे.

उदा. अमेरिका श्रीमंत राष्ट्र आहे. (होकारार्थी)   अमेरिका गरीब राष्ट्र नाही. (नकारार्थी)

उत्तर- आज्ञार्थी वाक्य

Important Pointsआज्ञार्थ- क्रियापदाच्या रूपावरून आज्ञा करणे किंवा मागणे,आशीर्वाद देणे, प्रार्थना, विनंती किंवा उपदेश करणे या गोष्टींचा बोध होतो, तेव्हा त्यास आज्ञार्थी क्रियापद असे म्हणतात.

उदा-

• मुलांनो, चांगला अभ्यास करा.
• सर्वांनी रांगेत नीट उभे रहा.
• परमेश्वरा, मला चांगली बुद्धी दे.

Additional Informationक्रियापदाचा अर्थ-

क्रियापदाच्या रूपावरून निरनिराळ्या काळांचा जसे की वर्तमानकाळ, भूतकाळ, भविष्यकाळ यांचा बोध होतो.

पण कधी-कधी क्रियापदाच्या रूपावरून काळाचा बोध न होता आज्ञा, उपदेश, विनंती, कर्तव्य, इच्छा, संकेत वगैरे बोलणाऱ्याच्या मनातील हेतू, उद्देश किंवा प्रयोजन समजते. ह्यालाच व्याकरणात क्रियापदाचा अर्थ असे म्हणतात.

हे अर्थ चार प्रकारचे असतात-

1. स्वार्थ
2. आज्ञार्थ
3. विध्यर्थ
4. संकेतार्थ

उत्तर- जो विद्यार्थी अभ्यास करीत नाही तो पास कसा होईल ?

स्पष्टीकरण- अभ्यास न करणारा विद्यार्थी पास कसा होईल ? हे केवल वाक्य आहे कारण यात एकच उद्देश्य आणि एकच विधेय आहे. मिश्र वाक्यात जर-तर, जो-तो ही अव्यये जोडून जो विद्यार्थी अभ्यास करीत नाही तो पास कसा होईल ? असे वाक्य होईल.

Important Pointsवाक्यरुपांतर - वाक्यरुपांतर म्हणजे एका प्रकारच्या वाक्याचा, मूळ आशयार्थ बदलू न देता दुसऱ्या प्रकारच्या वाक्यात रुपांतर करणे होय.

दुसरी कृती करण्यासाठी पहिली कृती अट असेल तर पहिल्या क्रियापदाला वर प्रत्यय जोडून केवल वाक्य, आणि वापरून संयुक्त वाक्य; तर जर-तर, जो-तो वापरून मिश्र वाक्य तयार करता येते.

Additional Informationमराठीत वाक्याचे दोन प्रकारात वर्गीकरण केले जाते.

अर्थावरून पडणारे प्रकार
वाक्यात असणार्‍या विधानांच्या संख्येवरून पडणारे प्रकार
अर्थावरून पडणारे प्रकार - 

• विधानार्थी वाक्य - ज्या वाक्यात कर्त्यांने केवळ विधान केलेले असते त्या वाक्याला विधानार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. मी बारावीत शिकत आहे.
• प्रश्नार्थी वाक्य - ज्या वाक्यात कर्त्यांने प्रश्न विचारलेला असतो त्या वाक्याला प्रश्नार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. तू कधी येणार?
• उद्गारार्थी वाक्य - ज्या वाक्यामध्ये कर्त्याने आपल्या मनात निर्माण झालेल्या भावनेचा उद्गार काढलेला असतो त्या वाक्याला उद्गारार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. कोण ही गर्दी!
• होकारार्थी वाक्य - ज्या वाक्यामधून होकार दर्शविला जातो त्यास होकारार्थी वाक्य किंवा करणरूपी वाक्य म्हणतात. उदा. मी येत आहे.
• नकारार्थी वाक्य - ज्या वाक्यामधून नकार दर्शविला जातो त्यास नकारार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. कधीही खोटे बोलू नये.

वाक्यात असणार्‍या विधानांच्या संख्येवरून पडणारे प्रकार -

• केवल वाक्य - ज्या वाक्यामध्ये एकच उद्देश व एकच विधेय असते त्यास केवल वाक्य किंवा शुद्ध वाक्य असे म्हणतात. उदा. अविनाश टेबल टेनिस खेळतो.
• संयुक्त वाक्य - जेव्हा वाक्यात दोन किंवा अधिक केवल वाक्य ही प्रधान सूचक उभयान्वयी अव्ययांनी जोडली जातात तेव्हा त्यास संयुक्त वाक्य असे म्हणतात. उदा. मला ताप आला होता म्हणून मी शाळेत गेलो नाही.
• मिश्र वाक्य - जेव्हा वाक्यात एक प्रधान वाक्य आणि एक किंवा अधिक गौणवाक्य गौणत्वसूचक उभयान्वयी अव्ययांनी जोडली जातात तेव्हा त्या वाक्यास मिश्र वाक्य असे म्हणतात. उदा. जो तळे राखील तो पाणी चाखील.

विध्यर्थी वाक्य: जेव्हा वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरुन तर्क, कर्तव्य, शक्यता, योग्यता, इच्छा इत्यादी गोष्टीचा बोध होत असेल तर त्यास विध्यर्थी वाक्य असे म्हणतात.

पर्यायातील वाक्यात तर्क, कर्तव्य, शक्यता, योग्यता, इच्छा इत्यादी गोष्टीचा बोध होत आहे.

उदा-

• आई वडिलांची सेवा करावी - कर्तव्य 
• तू पास होशील असे वाटते - शक्यता

वीज नसली तर संगणक चालणार नाहीत. याचे विध्यर्थ रूप प्रस्तुत पर्यायांपैकी वीज नसली तर संगणक कसे चालणार ? हे होईल.

कारण या वाक्यातून संगणक न चालण्याची शक्यता दर्शविली आहे.

उत्तर- संकेतार्थ

क्रियापदाच्या रुपावरुन वाक्याचे   खालील प्रमाणे चार प्रकार पडतात.

1. स्वार्थी वाक्य
2. आज्ञार्थी वाक्य
3. विध्यर्थी वाक्य
4. संकेतार्थ वाक्य

Important Pointsसंकेतार्थ : .यात क्रियापदावरून एक गोष्ट दुसरी वर अवलंबून आहे अशा प्रकारचा बोध होतो. संकेत म्हणजे अट. संकेत होण्यास दोन वाक्य लागतत. ती वाक्ये जर तर अव्ययांनी जोडलेली असतात.

उदाहरणार्थ : जर अभ्यास केला तर यश मिळेल.

वरील दिलेल्याप्रमाणे 'निमंत्रण आले, तर मी येईन.' या वाक्यातील अर्थ संकेतार्थ आहे.

Additional Information

विध्यर्थी वाक्य :  वाक्यातील क्रियापदावरून कर्तव्य, इच्छा, योग्यता, तर्क, शक्यताअशा गोष्टींचा बोध होत असेल तर त्यास विध्यर्थी वाक्य असे म्हणतात. अश्या वाक्यात श्यक्यतो क्रियापदाला वा /वी /वे असे प्रत्यय असतात.

उदाहरणार्थ : मला चांगले गुण मिळावेत, तो घरी पोहोचला असावा.

स्वार्थ  : वाक्यतील क्रियापदाच्या रुपावरुन फक्त काळाचा बोध होतो.अशा वाक्यांना स्वार्थी वाक्य असे म्हणतात.

उदा : मी अभ्यास करतो ,तिने अभ्यास केला.

आज्ञार्थी : वाक्यातील  क्रियापदाच्या रुपावरुन आज्ञा ,प्रार्थना ,आशीर्वाद ,सल्ला ,उपदेश यांचा बोध होत असेल तर त्यास आज्ञार्थ वाक्य असे म्हणतात

.उदा : औषध वेळेवर घ्या, पैसे जपून वापर

उत्तर- मध्यरात्री स्मशानभूमीत कोणी जाणार नाही.

वाक्यरुपांतर - वाक्यरुपांतर म्हणजे एका प्रकारच्या वाक्याचा, मूळ आशयार्थ बदलू न देता दुसऱ्या प्रकारच्या वाक्यात रुपांतर करणे होय.

Key Pointsप्रश्नार्थक व विधानार्थी वाक्याचे परस्पर रुपांतर -

• वाक्यपरिवर्तनाच्या दृष्टीने विधानार्थी वाक्य नकारदर्शक असल्यास प्रश्न होकारदर्शक करतात व प्रश्न नकारदर्शक असल्यास वाक्य होकारदर्शक करतात.
• उदा. मध्यरात्री स्मशानभूमीत कोण जाईल? (प्रश्नार्थक)  मध्यरात्री स्मशानभूमीत कोणी जाणार नाही. (विधानार्थी - नकारदर्शक)

अशा प्रकारे 'मध्यरात्री स्मशानभूमीत कोण जाईल ?' या प्रश्नार्थक वाक्याचे विधानार्थी वाक्यरूपांतर 'मध्यरात्री स्मशानभूमीत कोणी जाणार नाही' असे होईल.

वाक्यातील विधानांच्या संख्येवरून पडणारे प्रकार :

1. केवल वाक्य
2. मिश्रवाक्य
3. संयुक्त वाक्य

संयुक्त वाक्य: संयुक्त वाक्यात एक पेक्षा जास्त मुख्य वाक्ये असतात आणि ही मुख्य वाक्ये प्रधानात्वबोधक अव्ययांनी जोडलेली असतात. जसे व, आणि, अथवा, पण, परंतु, म्हणून इ.
उदा-
रमेश आज सकाळी फिरायला जाणार होता; पण त्याला जागच आली नाही.
घरी जा आणि छान साडी नेस.

स्पष्टीकरण-

• या वाक्यांमधील पण, आणि ही  प्रधानात्वबोधक अव्यये आहेत.
• अशाचप्रकारे वरील पर्यायांपैकी ‘परवानगी घ्या आणि मग आत या.’ हे वाक्य संयुक्त वाक्य आहे.

Additional Information

• श्रीमंताला विद्येची गोडी नसते. हे केवल वाक्य आहे.
• जो अभ्यास करील तो उत्तीर्ण होईल. हे मिश्र वाक्य आहे.
• आमचे शरीर सुदृढ व्हावे कारण आम्ही व्यायाम करतो. हे देखील मिश्र वाक्य आहे.

उत्तर- संध्याकाळी चहाला येऊ का आम्ही सर्वजण!

विध्यर्थी वाक्य: जेव्हा वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरुन तर्क, कर्तव्य, शक्यता, योग्यता, इच्छा इत्यादी गोष्टीचा बोध होत असेल तर त्यास विध्यर्थी वाक्य असे म्हणतात.

पर्यायातील वाक्यात तर्क, कर्तव्य, शक्यता, योग्यता, इच्छा इत्यादी गोष्टीचा बोध होत आहे.

उदा-

1. आई वडिलांची सेवा करावी - कर्तव्य 
2. तू पास होशील असे वाटते - शक्यता
3. संध्याकाळी चहाला येऊ का आम्ही सर्वजण!- इच्छा

अशाप्रकारे प्रस्तुत पर्यायांमधून 'आम्ही सर्वजण संध्याकाळी चहाला येतो.' या वाक्याचे  विध्यर्थ रूप असणारा पर्याय संध्याकाळी चहाला येऊ का आम्ही सर्वजण! हा होईल.

Additional Informationअन्य पर्यायंचे स्पष्टीकरण-

• संध्याकाळी चहाला येऊ का आम्ही सर्वजण ? हा प्रश्नार्थी वाक्याचा प्रकार आहे.
• आम्ही सर्वांनी संध्याकाळी चहास यावे हे वाक्य प्रश्नाच्या हिशोबाने संयुक्तिक नाही कारण ते विध्यर्थी रूप नाही.
• संध्याकाळी आम्ही सर्वजण चहाला येतोच. हे विधान झाले. यात विध्यार्थी रूप नाही.

उत्तर - काल जोरदार पाऊस पडला हे विधानार्थी वाक्य आहे.

वरील वाक्यात पाऊस हा कर्ता आहे, कर्त्यांने केवळ विधान केलेले आहे आणि वाक्याच्या शेवटी पूर्णविराम आहे म्हणून हे वाक्य विधानार्थी होईल.

Important Pointsमराठीत वाक्याचे दोन प्रकारात वर्गीकरण केले जाते.

1. अर्थावरून पडणारे प्रकार
2. वाक्यात असणार्‍या विधानांच्या संख्येवरून पडणारे प्रकार

अर्थावरून पडणारे प्रकार - 

• विधांनार्थी वाक्य - ज्या वाक्यात कर्त्यांने केवळ विधान केलेले असते त्या वाक्याला विधानार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. मी बारावीत शिकत आहे.
• प्रश्नार्थी वाक्य - ज्या वाक्यात कर्त्यांने प्रश्न विचारलेला असतो त्या वाक्याला प्रश्नार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. तू उद्या जाणार आहेस का?
• उद्गारार्थी वाक्य - ज्या वाक्यामध्ये कर्त्याने आपल्या मनात निर्माण झालेल्या भावनेचा उद्गार काढलेला असतो त्या वाक्याला उद्गारार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. कोण ही गर्दी!
• होकारार्थी वाक्य - ज्या वाक्यामधून होकार दर्शविला जातो त्यास होकारार्थी वाक्य किंवा करणरूपी वाक्य म्हणतात. उदा. मी येत आहे.
• नकारार्थी वाक्य - ज्या वाक्यामधून नकार दर्शविला जातो त्यास नकारार्थी वाक्य असे म्हणतात. उदा. मी येणार नाही.

वाक्यात असणार्‍या विधानांच्या संख्येवरून पडणारे प्रकार -

• केवल वाक्य - ज्या वाक्यामध्ये एकच उद्देश व एकच विधेय असते त्यास केवल वाक्य किंवा शुद्ध वाक्य असे म्हणतात. उदा. अविनाश टेबल टेनिस खेळतो.
• संयुक्त वाक्य - जेव्हा वाक्यात दोन किंवा अधिक केवल वाक्य ही प्रधानत्वसूचक उभयान्वयी अव्ययांनी जोडली जातात तेव्हा त्यास संयुक्त वाक्य असे म्हणतात. उदा. मी रोज सकाळी पहाटे उठतो व एक तासभर शाळेचा अभ्यास करतो. 
• मिश्र वाक्य - जेव्हा वाक्यात एक प्रधान वाक्य आणि एक किंवा अधिक गौणवाक्य गौणत्वसूचक उभयान्वयी अव्ययांनी जोडली जातात तेव्हा त्या वाक्यास मिश्र वाक्य असे म्हणतात. उदा. जो तळे राखील तो पाणी चाखील.

Additional Informationक्रियापदांचे चार अर्थ असतात.

1. स्वार्थ - ज्या क्रियापदावरुन फक्त काळाचा बोध होत असेल म्हणजेच क्रियापदाचा मूळ अर्थ समजत असेल तर त्या क्रियापदाला स्वार्थी क्रियापद असे म्हणतात. उदा. अमित शाळेत जातो.
2. आज्ञार्थ - ज्या क्रियापदाच्या रुपावरुन आज्ञा, मागणी, आशीर्वाद, सल्ला, विनंती, प्रार्थना किंवा उपदेश याचा बोध होत असेल तर त्याला आज्ञार्थी क्रियापद असे म्हणतात. उदा. मला तुमचे पेन द्या.
3. विद्यर्थ - विनंती, शक्यता, इच्छा, तर्क, कर्तव्य, योग्यता व्यक्त करणारी क्रियापदे विध्यर्थी असतात. यात आज्ञेप्रमाणे बंधन नसते आणि अशी वाक्ये सर्वाना लागू पडणारी विधाने असतात तसेच धातूला वा, वी, वे हे प्रत्यय असतात. उदा. कृपया सहकार्य करावे.
4. संकेतार्थ - वाक्यातील क्रियापादावरून असे केले तर तसे होईल असा अर्थबोध होत असेल तर त्या क्रियापदाला संकेतार्थी क्रियापद असे म्हणतात. उदा. लवकर आलास तर फिरायला जाऊ.

उत्तर- केवळ (a) व (d) बरोबर, (b) व (c) चूक

वाक्य - शब्दांची रचना करून तयार झालेल्या शब्दसमूहाला वाक्य असे म्हणतात. पण फक्त शब्द समूह झाला म्हणून वाक्य तयार होते असे नाही, जेव्हा त्या शब्द समूहाला अर्थ प्राप्त होतो तेव्हा ते खऱ्या रूपाने वाक्य तयार होते.

खालील तीन प्रकार हे वाक्यात असणाऱ्या विधानांच्या संख्येवरून पडले आहेत.

1. केवळ वाक्य
2. संयुक्त वाक्य
3. मिश्र वाक्य

Important Pointsमिश्र वाक्य : एक प्रधानवाक्य व एक किंवा एकपेक्षा अधिक गौणवाक्य गौणत्वसूचक उभयान्वयी अव्ययांनी जोडून जे संमिश्र वाक्य तयार होते त्यास मिश्र वाक्य असे म्हणतात.

मिश्र वाक्य = प्रधानवाक्य + गौणवाक्य 

प्रधानवाक्य : अर्थाच्या दृष्टीने स्वतंत्र असते त्यास मुख्य किंवा प्रधान वाक्य असे म्हणतात.

गौणवाक्य : अर्थाच्या दृष्टीने प्रधानवाक्यावर अवलंबून राहणाऱ्या वाक्याला गौणवाक्य असे म्हणतात.

1. स्वरूपबोधक - की ,म्हणून,म्हणजे
2. कारणबोधक - कारण,का -की ,कारण की
3. उद्देशबोधक -म्हणून,यास्तव
4. .संकेतबोधक - जर-तर ,म्हणजे, जेव्हा-तेव्हा

रचनेनुसार मिश्रवाक्ये (a) मी जेंव्हा घरी गेलो तेंव्हा जेवणे झाली होती हे कळले आणि (d) पाऊस पडावा म्हणून शेतकरी वाट पाहत होते ही आहेत.

अशा प्रकारे केवळ (a) व (d) बरोबर आहे.

(b) तू पळत जा आणि हा निरोप दे आणि (c) वारा सुटला आणि पाऊस गेला हे दोन्हीही संयुक्त वाक्य असल्याने हे मिश्र वाक्य रचनेचे नाहीत.

उत्तर- या लोकांचे अज्ञान पाहून मला आनंद वाटत नाही.

Key Pointsवाक्यरुपांतर - वाक्यरुपांतर म्हणजे एका प्रकारच्या वाक्याचा, मूळ आशयार्थ बदलू न देता दुसऱ्या प्रकारच्या वाक्यात रुपांतर करणे होय.

होकारार्थी व नकारार्थी वाक्याचे परस्पर रुपांतर - 

होकारार्थी व नकारार्थी वाक्याचे परस्पर रुपांतर करताना वाक्याचा मूळ अर्थ कायम ठेवून वाक्यरुपांतर करावे लागते,त्यासाठी योग्य त्या शब्दाचे विरुद्ध रूप वापरावे.

उदा. अमेरिका श्रीमंत राष्ट्र आहे. (होकारार्थी), अमेरिका गरीब राष्ट्र नाही. (नकारार्थी)

अशा प्रकारे 'या लोकांचे अज्ञान पाहून मला दुःख होते' या होकारार्थी वाक्याचे 'या लोकांचे अज्ञान पाहून मला आनंद वाटत नाही' हे नकारार्थी वाक्य योग्य राहील.

Confusion Pointsया लोकांचे अज्ञान पाहून मला सुख होत नाही, हे उत्तर होणार नाही. दुःख या शब्दाचा विरुद्धार्थी सुख हा शब्द जरी होत असला तरीही या वाक्याची रचना योग्य नाही.