वाचनप्रक्रियासन्दर्भे ‘अनुमान’ (Inference) इत्यनेन कः अभिप्रायः?

This question was previously asked in
CTET July 2013 Paper - 1 (L - I/II: Hindi/English/Sanskrit)
View all CTET Papers >
  1. अनुच्छेदोक्तकथनेन अनुक्तस्य भावावबोधनम्।
  2. अनुच्छेदस्य विभिन्नाङ्गेषु निहितसूचनासु परस्परं संबन्धस्थापनम्।
  3. पाठ्यवस्तु अधिकृत्य स्पष्टीकृततत्त्वानाम् अनुमानम्।
  4. नूतनशब्दानाम् अर्थस्पष्टीकरणम्।

Answer (Detailed Solution Below)

Option 1 : अनुच्छेदोक्तकथनेन अनुक्तस्य भावावबोधनम्।
Free
CTET CT 1: TET CDP (Development)
75.3 K Users
10 Questions 10 Marks 8 Mins

Detailed Solution

Download Solution PDF

प्रश्न का हिन्दी अनुवाद – वाचन-प्रक्रिया-सन्दर्भ में अनुमान से क्या अभिप्राय है?

स्पष्टीकरण - किसी भाषा में लिखित सामग्री को पढ़ना और समझना ही वाचन है। वाचन एक जटिल संज्ञानात्मक प्रक्रिया है जिसमें 'संकेतों' का प्रसंस्करण करते हुए उनसे 'अर्थग्रहण' किया जाता है। वस्तुतः यह 'भाषा प्रसंस्करण' का एक रूप है। इस प्रक्रिया में कोई कितना सफल है, इसका मापन ही पठनबोध (reading comprehension) कहलाता है।

वाचन को मूलतः दो भागों में विभक्त कर सकते हैं -

  1. सस्वर वाचन - स्वर सहित पढ़ते हुए अर्थ ग्रहण करने को सस्वर वाचन कहा जाता है। यह वाचन की प्रारम्भिक अवस्था होती है। वर्णमाला के लिपिबद्ध वर्णों की पहचान सस्वर वाचन के द्वारा ही करायी जाती है।
  2. मौन वाचन - लिखित सामग्री को बिना आवाज निकाले पढ़ना मौन वाचन कहलाता है। मौन वाचन में वाचक के होठ बंद रहते हैं।

वाचन प्रक्रिया में अनुमान – वाचन में अनुमान का महत्व अत्यधिक है। वाचन प्रक्रिया का अर्थ ही होता है लिखित सामग्री के पठन के साथ उसका अर्थावबोध करना जिसके लिए अनुमान अत्यन्त अनिवार्य है। वाचन में अनुमान का महत्व -

  • लिखित सामग्री के केन्द्रीय भाव को ग्रहण करने में।
  • आवश्यक कथन को ग्रहण करने में तथा अनावश्यक को छोड़ने में।
  • लिखित सामग्री में उक्त को कहने और अनुक्त को समझने में
  • पढे गए के अर्थावबोध में।

अतः स्पष्ट है कि वाचन-प्रक्रिया-सन्दर्भ में अनुमान से अभिप्राय है – ‘अनुच्छेदोक्तकथनेन अनुक्तस्य भावावबोधनम्’ अर्थात् अनुच्छेद में कहे गये को पढना और न कहे गये को समाझना।

Latest CTET Updates

Last updated on Apr 30, 2025

-> The CTET 2025 Notification (July) is expected to be released anytime soon.

-> The CTET Exam Date 2025 will also be released along with the notification.

-> CTET Registration Link will be available on ctet.nic.in.

-> CTET is a national-level exam conducted by the CBSE to determine the eligibility of prospective teachers.  

-> Candidates can appear for CTET Paper I for teaching posts of classes 1-5, while they can appear for CTET Paper 2 for teaching posts of classes 6-8.

-> Prepare for the exam with CTET Previous Year Papers and CTET Test Series for Papers I &II.

More भाषा कौशल Questions

Get Free Access Now
Hot Links: teen patti master plus teen patti master real cash teen patti gold teen patti all lucky teen patti