निम्नलिखितेषु कः प्रयोगः कार्यम् ऊर्ध्व-अधः (Top-down) श्रवणप्रक्रियां पोषयितुम् उद्दिशति?

a. बहुविकल्पीयाः प्रश्नाः

b. बहिर्निवेशनप्रश्नाः

c. श्रुतलेखः

d. सारांशनिर्माणम् (Creating abstract)

This question was previously asked in
CTET Paper 2 Social Science 24th Dec 2021 (English-Hindi-Sanskrit)
View all CTET Papers >
  1. (c) तथा (d) ऊर्ध्व-अधः प्रक्रिये स्तः
  2. (a) तथा (b) ऊर्ध्व-अधः प्रक्रिये स्तः
  3. (b) तथा (d) ऊर्ध्व-अधः प्रक्रिये स्तः
  4. (c) तथा (b) ऊर्ध्व-अधः प्रक्रिये स्तः

Answer (Detailed Solution Below)

Option 3 : (b) तथा (d) ऊर्ध्व-अधः प्रक्रिये स्तः
Free
CTET CT 1: TET CDP (Development)
75.3 K Users
10 Questions 10 Marks 8 Mins

Detailed Solution

Download Solution PDF

प्रश्नानुवाद - निम्नलिखित में से कौन-सा प्रयोग कार्य को ऊर्ध्व-अध (Top-Down) श्रवण प्रक्रिया को पोषित करने का उद्देश्य है?

a. बहुविकल्पीय प्रश्न 

b. बहिर्वेशन प्रश्न

c. श्रुतलेख

d. सारांश निर्माण (Creating abstract)

स्पष्टीकरण - बहिर्वेशन प्रश्न और सारांश लेखन ऊर्ध्व-अध (Top-Down) श्रवण प्रक्रिया को पोषित करने का उद्देश्य है। जिसमें स्वतन्त्र रूप से लिखना (बहिर्वेशन प्रश्न) और सारांश लेखन लेखन कौशल के विकास में सहायक है। जहाँ वे किसी जटिल/कठिन विषय को छोटे-छोटे भागों में विभक्त कर उसका समाधान करते हैं, जिससे वह कार्य सरलता से हो जाता है।

इस तरह वे लेखन कौशल को सीखकर उसमें अपनी कुशलता को प्रदर्शित करते हैं, जिसमें बहिर्वेशन प्रश्न और सारांश लेखन शामिल है। जो ऊर्ध्व अध प्रक्रिया है। अर्थात् कठिन से सरल से की ओर जाना।

Important Pointsशिक्षण प्रक्रिया में अनेक विधियों/ उपागमों का प्रयोग किया जाता है। इनमें ये दो प्रक्रिया मुख्य है-

  • ऊर्ध्वगामी-प्रणाली (Bottom-up approach):- ‘सरल से जटिल की ओर’ इस प्रकार का दृष्टिकोण रखने वाली प्रणाली। जिसमें पहले सरल विषयों का और फिर कठिन विषयों का समावेश किया जाता है। जिससे किसी विषय में क्रमानुसार आगे बढ़ते हुए दक्षता हासिल की जा सके। साथ ही सभी विषय स्पष्ट हो। अर्थात् (नीचे से ऊपर की ओर जाना)
  • अधोगामी-प्रणाली (Top-down approach):- जिसमें ऊपर से नीचे की ओर की प्रवृत्ति समाविष्ट होती है। जैसे किसी विषय में दक्षता हासिल करने के उपरान्त उसमें अपने कौशल को प्रदर्शित करना। जिसमें किसी जटिल विषय को भागों में विभक्त कर उसे हल किया जाता है। अथवा किसी विषय पर अपने विचारों को लिखा जाता है।यह प्रक्रिया (ऊपर से नीचे की ओर/कठिन से सरल की ओर) जाती है।

 

अतः कहा जा सकता है कि उपर्युक्त प्रश्न के सन्दर्भ में बहिर्वेशन प्रश्न और सारांश लेखन ऊर्ध्व-अध (Top-Down) श्रवण प्रक्रिया को पोषित करने का उद्देश्य है। (अन्य विकल्प (बहुविकल्पीय प्रश्न, श्रुतलेख) यहाँ अध-ऊर्ध्व प्रक्रिया है, जहाँ सरल से जटिल की ओर जाया जाता है।)

Latest CTET Updates

Last updated on Apr 30, 2025

-> The CTET 2025 Notification (July) is expected to be released anytime soon.

-> The CTET Exam Date 2025 will also be released along with the notification.

-> CTET Registration Link will be available on ctet.nic.in.

-> CTET is a national-level exam conducted by the CBSE to determine the eligibility of prospective teachers.  

-> Candidates can appear for CTET Paper I for teaching posts of classes 1-5, while they can appear for CTET Paper 2 for teaching posts of classes 6-8.

-> Prepare for the exam with CTET Previous Year Papers and CTET Test Series for Papers I &II.

More भाषा कौशल Questions

Get Free Access Now
Hot Links: teen patti master downloadable content teen patti noble teen patti - 3patti cards game teen patti comfun card online teen patti game paisa wala