Plant Growth & Regulation MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Plant Growth & Regulation - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर भोपळा वनस्पती आहे.

 Key Points

• भोपळा वनस्पती ही एक प्रकारची वेली आहे जी आधार मिळाल्यास भिंती आणि इतर रचनांवर चढू शकते.
• कोंबडीच्या वनस्पतींमध्ये अशा पकडण्याच्या मुळां असतात ज्यामुळे ते आधारांना चिकटून राहतात आणि उभ्या चढतात.
• कोंबडीच्या वनस्पतींना आधार देणे हे बागेतील जागा जास्तीत जास्त वापरण्यास आणि चांगले वायुप्रवाह वाढवण्यास मदत करते, ज्यामुळे बुरशीजन्य रोगांचा धोका कमी होतो.
• उभ्या आधार देणे हे कोंबड्यांना जमिनीपासून दूर ठेवते, ज्यामुळे कुजण्याचा आणि कीटकांच्या हल्ल्याचा धोका कमी होतो.

 Additional Information

• आधाराचे प्रकार:
  • ट्रेलीस: हलक्या लाकडी किंवा धातूच्या सळ्यांचे एक चौकट, मुख्यतः फळझाडे किंवा चढणार्‍या वनस्पतींसाठी आधार म्हणून वापरले जाते.
  • पेंढे: हे बहुतेकदा टोमॅटो वाढवण्यासाठी वापरले जातात, ते कोंबडीच्या वेलींना देखील आधार देऊ शकतात.
  • आर्बर: चढणार्‍या वनस्पतींसाठी उभ्या जागा पुरवणारी बागेची रचना.
• उभ्या बागकामाचे फायदे:
  • विशेषतः लहान बागांमध्ये जागेचा कार्यक्षम वापर.
  • सुधारित वायुप्रवाह, जो रोग रोखण्यास मदत करतो.
  • कापणी आणि देखभालीची सोय.
• भोपळ्याच्या जाती:
  • स्मॉल शुगर: स्वयंपाक आणि बेकिंगसाठी आदर्श.
  • जॅक बी लिटल: सजावटीसाठी परिपूर्ण लघुचित्र प्रजाती.
  • अटलांटिक जायंट: अत्यंत मोठ्या कोंबड्या निर्माण करण्यासाठी ओळखले जाते.
• वाढण्याच्या परिस्थिती:
  • सूर्यप्रकाश: उत्तम वाढीसाठी पूर्ण सूर्यप्रकाश आवश्यक आहे.
  • मृदा: चांगले निचरा होणारी, सुपिक मृदा पसंत करते.
  • पाणी पिण्याची: फळे येण्याच्या काळात विशेषतः सतत ओलसरपणाची आवश्यकता असते.

a-i, b-ii, c-iii, d-iv हे योग्य उत्तर आहे.

 Key Points

• संप्रेरक किंवा वनस्पती वाढ नियामक रासायनिक संदेशवाहक आहेत आणि वनस्पती पेशींची वाढ आणि दुरुस्ती नियंत्रित करतात.
• ऑक्सीन, सायटोकिनिन, गिबेरेलिन्स, जास्मोनिक आम्ल, इथिलीन आणि स्ट्रिगोलाक्टोन ऍब्सिसिक आम्ल ही वनस्पती संप्रेरके आहेत.

ऑक्सिन:

• हे इंडोल-3-एसिटिक आम्ल (IAA) आहे.
• हे मुख्यतः खोड आणि मुळांच्या शिखराच्या प्रदेशात तयार होते.
• ऑक्सिन 2, 4-डी तणनाशक म्हणून कार्य करते आणि शेतात वाढणारे तण नष्ट करते.
• याचा उपयोग कृषी आणि बागायती पद्धतींमध्ये होतो. 

गिबेरेलिन्स:

• ते आम्लीय असते.
• हे वनस्पतीमध्ये अनेक शरीरक्रियात्मक अभिक्रिया निर्माण करते.
• गिबेरेलिनमुळे द्राक्षाच्या देठांची लांबी वाढते.
• गिबेरेलिन्समुळे आकस्मिक बहर येतो आणि झाडांना त्यांचा आकार टिकवून ठेवण्यास मदत होते.

ऍब्सिसिक आम्ल:

• हे संदमनकारी संप्रेरक आहे.
• हे वनस्पतींची वाढ आणि चयापचय रोखते.
• ऍब्सिसिक आम्ल विलगन आणि सुप्तावस्था नियंत्रित करते.
• हे बीज विकास आणि परिपक्वतेमध्ये देखील महत्वाची भूमिका बजावते.

इथिलीन:

• ते वायुरूप आहे.
• हे फळ पिकवून संश्लेषित केले जाते.
• इथिलीन जीर्णन आणि फळे पिकविण्यात भूमिका बजावते.
• हे बीजांकुरणास देखील मदत करते.

Additional Informationखाली वनस्पती संप्रेरकांचे चित्रण करणारा प्रवाह तक्ता आहे

संकल्पना:

• वनस्पती संप्रेरक हे लहान आणि साधे रासायनिक पदार्थ आहेत जे वेगवेगळ्या वनस्पती पेशींची वाढ आणि फरक नियंत्रित करतात.
• वनस्पती संप्रेरके किंवा पादप संप्रेरके यांना वनस्पती वाढ नियामक असेही म्हणतात.
• वनस्पती संप्रेरके वनस्पतींच्या विकासाचे आणि त्यांच्या वातावरणास वनस्पतींच्या प्रतिसादाचे नियमन करतात.
• पाच प्रमुख प्रकारचे वनस्पती संप्रेरके आहेत - ऑक्सीन, जिबरेलिन, सायटोकायनिन, इथिलीन आणि अ‍ॅब्सिसिक आम्ल.

Key Points

ऑक्सिन

• ऑक्सीन हे वनस्पतींच्या वाढीला चालना देणारे संप्रेरक आहे.
• ऑक्सिन्स मुख्यत्वे खोड आणि मुळांच्या अग्रामध्ये तयार होतात आणि त्यांच्या वाढीस मदत करतात.
• पेशी विभाजन आणि त्यांना वर्धित करून वेगळे करण्यात ते महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.
• प्रकाशाच्या प्रतिसादात वनस्पतींमधील प्रकाशानुवर्ती हालचालीसाठी ऑक्सीन्स जबाबदार असतात.
• फुलांच्या वाढीस प्रोत्साहन देण्यासाठी ऑक्सिन्स देखील भूमिका बजावतात.
• अग्रस्थ वर्चस्व राखण्यासाठी ऑक्सीन्स जबाबदार असतात
• हे पार्श्व (अक्षीय) कलिकांच्या वाढीस प्रतिबंध करते आणि अग्र कलिकांच्या वाढीस प्रोत्साहन देते.

जिबरेलिन

• जिबरेलिन एक वनस्पती वाढ प्रोत्साहन संप्रेरक आहे.
• हे संप्रेरक खोडाच्या अक्षाच्या लांबीच्या वाढीसाठी जबाबदार आहे.
• या गुणधर्माचा उपयोग शेतीमध्ये द्राक्षाच्या देठाची लांबी वाढवण्यासाठी केला जातो.
• ते वृद्धत्वास विलंब करतात.

सायटोकायनिन

• हीअशी संप्रेरके आहेत जी पेशी विभाजन क्रियाकलापांना प्रोत्साहन देतात. 
• साइटोकायनिन नैसर्गिकरीत्या त्या प्रदेशात संश्लेषित केले जातात जेथे पेशींचे जलद विभाजन होते जसे की मूळ अग्र, विकसित अंकुर कलिका इ.

अ‍ॅब्सिसिक आम्ल (ABA)

• अ‍ॅब्सिसिक आम्ल हे वनस्पतींच्या वाढीस प्रतिबंधक आहे.
• अ‍ॅब्सिसिक आम्ल गळती आणि सुप्तावस्थेत मोठी भूमिका बजावते.
• हे बीज अंकुरण प्रतिबंधित करते.
• तणावपूर्ण परिस्थितीत पर्णरंध्र बंद होण्यासाठी हे संप्रेरक जबाबदार असते. आणि बीज  सुकण्यापासून रोखण्यास देखील मदत करते.
• म्हणून, त्याला तणाव संप्रेरक म्हणून ओळखले जाते.

संकल्पना:

• पादप संप्रेरक किंवा वनस्पती संप्रेरक हे सेंद्रिय पदार्थ आहेत जे वनस्पतींमध्ये नैसर्गिकरित्या तयार होतात आणि इतर भागांमध्ये जातात जेथे ते त्यांच्या शारीरिक प्रक्रियेवर प्रभाव टाकतात आणि त्यांचे नियमन करतात, जसे की वाढ आणि विकास.
• त्यांना वनस्पती वाढ नियामक देखील म्हणतात.
• ते वाढ प्रवर्तक आणि वाढ अवरोधक अशा दोन गटांमध्ये विभागले गेले आहेत.
• ऑक्सिन्स, जिबेरेलिन्स आणि साइटोकिनिन्स ही वाढ प्रवर्तकांची उदाहरणे आहेत आणि ॲब्सिसिक आम्ल आणि इथिलीन ही वाढ अवरोधकांची उदाहरणे आहेत.

स्पष्टीकरण:

• ॲब्सिसिक आम्ल (ABA) वनस्पती वाढ प्रतिबंधक आणि वनस्पती चयापचय अवरोधक म्हणून कार्य करते.
• विलगन आणि बीज सुप्तपणाचे नियमन करण्यात त्याची भूमिका आहे.
• ABA वनस्पतींमधून परिपक्व पाने आणि फळे गळून पडतात.
• हे जीर्णनाला गती देते आणि बियाणे उगवण प्रतिबंधित करते.

Additional Information

ऑक्सिन

• ऑक्सीन हे वनस्पती संप्रेरक आहे, जे पेशी वाढवणे, फुलणे, मुळे तयार करणे आणि तण नियंत्रणास मदत करते.

गिबेरेलिन

• जिबेरेलिन हे पादप संप्रेरक आहे आणि त्याची कार्ये देठ लांबवणे, बियाणे सुप्तावस्था तोडणे, पार्थेनोकार्पी प्रवृत्त करणे आणि फळांचा आकार वाढवणे यांचा समावेश होतो.

सायटोकिनिन

• सायटोकिनिन हे एक पादप संप्रेरक आहे जे पेशी विभाजन आणि फरक करण्यास मदत करते, जीर्णन रोखते, बियाणे सुप्तता तोडते, अग्र प्रभाव दाबते आणि पुष्पन प्रवृत्त करते.

म्हणून, योग्य उत्तर पर्याय (3) ॲब्सिसिक आम्ल आहे.

Key Points

ॲब्सिसिक आम्लाला (ABA) तणाव संप्रेरक म्हणतात.

• याला तणाव संप्रेरक म्हणतात कारण त्याचे संश्लेषण दुष्काळ, पाणी साचणे इत्यादी पर्यावरणीय तणावांमुळे उत्तेजित होते.
• हे तणावाच्या परिस्थितींमध्ये वनस्पतींमध्ये विविध प्रतिसादांना प्रेरित करते:
  • विविध तणावां​बद्दल वनस्पतींची सहनशीलता वाढवते
  • पाण्याच्या तणावादरम्यान मुखे बंद होण्यास प्रवृत्त करते
  • बियाणे प्रसुप्तपणा वाढवते
  • बियांना आर्द्रशोषण सहन करण्यास मदत करते
  • नायट्रोजनची कमतरता आणि दुष्काळात मुळांच्या वाढीमध्ये आणि फेरबदलात महत्त्वाची भूमिका
  • डिहायड्रिन, ऑस्मोप्रोटेक्टंट्स आणि संरक्षणात्मक प्रथिनांच्या संश्लेषणात सामील आहे
  • वाढत्या हंगामाच्या शेवटी वनस्पतींमध्ये प्रसुप्तावस्था निर्माण करते
  • पाने, फळे आणि फुले यांच्या अपाच्छेदनास प्रोत्साहन देते
  • वनस्पती वाढ अंतर्निरोधक आणि अपाच्छेदन आणि प्रसुप्तता नियंत्रित करते

Additional Information

पादप संप्रेरके - 

• वनस्पती संप्रेरके (ज्याला पादप संप्रेरके असेही म्हणतात) हे सिग्नल रेणू आहेत
• ही रासायनिक संयुगे आहेत जी वनस्पतींमधील विविध शारीरिक प्रक्रियांचे नियमन करतात
• वनस्पतीमध्ये उत्पादित आणि इतर भागांमध्ये हस्तांतरित केले जाऊ शकते
• ते अतिशय कमी प्रमाणात तयार केले जातात
• संप्रेरके, बाह्य प्रभावांसह, बीज अंकुरण, प्रकाश अनुवर्तन, प्रसुप्तता इत्यादी  प्रक्रियांमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

इतर वनस्पती संप्रेरके आणि त्यांची कार्ये​:

1. ऑक्सिन- 
   • ऑक्सिन हे वनस्पतीचे पहिले संप्रेरक म्हणून शोधले गेले.
   • ते मुळे आणि देठ, कोवळी पाने, विकसित होणारी फळे आणि बिया यांच्या वाढत्या मूलधरामध्ये तयार केले जातात.
   • कार्ये म्हणजे पेशी दीर्घीकरण, अग्र प्रभाव, रूटिंग (खोड छाट आणि कलम करणे), अनिषेकफलन प्रेरित करणे, अकाली गळती रोखणे इ. 
2. जिबरेलिन - 
   • शंभरहून अधिक (100) ज्ञात जिबरेलिन्स (GA1, GA2, GA3, इ.) अस्तित्वात आहेत.
   • ते अग्रविभाजी ऊती आणि कोवळ्या पानांमध्ये संश्लेषित केले जातात.
   • कार्ये म्हणजे खोड दीर्घीकरण (बहर), वृद्धत्वास विलंब, फळांच्या अनुयोजनात मदत करणे, बियाणे उगवण इ.  
3. सायटोकिनिन्स - 
   • सायटोकिनिन्स नैसर्गिकरित्या मूलधर, प्ररोह कलिका, कोवळी फळे इत्यादींमध्ये संश्लेषित केले जातात.
   • कार्ये म्हणजे पेशी विभागणे, मॉर्फोजेनेसिस, ऑक्सिन-प्रेरित अग्र प्रभावाचे निराकरण करण्यात मदत करणे, पानांचे वृद्धत्व कमी करणे इ.
4. इथिलीन - 
   • इथिलीन अंतर्निरोधक आणि वाढ प्रवर्तक म्हणून कार्य करते
   • ते वायू स्वरूपात उद्भवते
   • इथिलीनचे संश्लेषण परिपक्व होणार्‍या फळांमध्ये आणि ऊतींमध्ये होते ज्या  वृद्धावस्थेत आहेत.
   • कार्ये अशी आहेत: परिपक्वन, बहर, अपिवर्धन, कळ्या तोडणे आणि बियाणे प्रसुप्तावस्था आणि अपादच्छेदन इ.

संकल्पना:

• वनस्पती संप्रेरक हे लहान आणि साधे रासायनिक पदार्थ आहेत जे वेगवेगळ्या वनस्पती पेशींची वाढ आणि फरक नियंत्रित करतात.
• वनस्पती संप्रेरके किंवा पादप संप्रेरके यांना वनस्पती वाढ नियामक असेही म्हणतात.
• वनस्पती संप्रेरके वनस्पतींच्या विकासाचे आणि त्यांच्या वातावरणास वनस्पतींच्या प्रतिसादाचे नियमन करतात.
• पाच प्रमुख प्रकारचे वनस्पती संप्रेरके आहेत - ऑक्सीन, जिबरेलिन, सायटोकायनिन, इथिलीन आणि अ‍ॅब्सिसिक आम्ल.

Key Points

ऑक्सिन

• ऑक्सीन हे वनस्पतींच्या वाढीला चालना देणारे संप्रेरक आहे.
• ऑक्सिन्स मुख्यत्वे खोड आणि मुळांच्या अग्रामध्ये तयार होतात आणि त्यांच्या वाढीस मदत करतात.
• पेशी विभाजन आणि त्यांना वर्धित करून वेगळे करण्यात ते महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.
• प्रकाशाच्या प्रतिसादात वनस्पतींमधील प्रकाशानुवर्ती हालचालीसाठी ऑक्सीन्स जबाबदार असतात.
• फुलांच्या वाढीस प्रोत्साहन देण्यासाठी ऑक्सिन्स देखील भूमिका बजावतात.
• अग्रस्थ वर्चस्व राखण्यासाठी ऑक्सीन्स जबाबदार असतात
• हे पार्श्व (अक्षीय) कलिकांच्या वाढीस प्रतिबंध करते आणि अग्र कलिकांच्या वाढीस प्रोत्साहन देते.

जिबरेलिन

• जिबरेलिन एक वनस्पती वाढ प्रोत्साहन संप्रेरक आहे.
• हे संप्रेरक खोडाच्या अक्षाच्या लांबीच्या वाढीसाठी जबाबदार आहे.
• या गुणधर्माचा उपयोग शेतीमध्ये द्राक्षाच्या देठाची लांबी वाढवण्यासाठी केला जातो.
• ते वृद्धत्वास विलंब करतात.

सायटोकायनिन

• हीअशी संप्रेरके आहेत जी पेशी विभाजन क्रियाकलापांना प्रोत्साहन देतात. 
• साइटोकायनिन नैसर्गिकरीत्या त्या प्रदेशात संश्लेषित केले जातात जेथे पेशींचे जलद विभाजन होते जसे की मूळ अग्र, विकसित अंकुर कलिका इ.

अ‍ॅब्सिसिक आम्ल (ABA)

• अ‍ॅब्सिसिक आम्ल हे वनस्पतींच्या वाढीस प्रतिबंधक आहे.
• अ‍ॅब्सिसिक आम्ल गळती आणि सुप्तावस्थेत मोठी भूमिका बजावते.
• हे बीज अंकुरण प्रतिबंधित करते.
• तणावपूर्ण परिस्थितीत पर्णरंध्र बंद होण्यासाठी हे संप्रेरक जबाबदार असते. आणि बीज  सुकण्यापासून रोखण्यास देखील मदत करते.
• म्हणून, त्याला तणाव संप्रेरक म्हणून ओळखले जाते.

योग्य उत्तर भोपळा वनस्पती आहे.

 Key Points

• भोपळा वनस्पती ही एक प्रकारची वेली आहे जी आधार मिळाल्यास भिंती आणि इतर रचनांवर चढू शकते.
• कोंबडीच्या वनस्पतींमध्ये अशा पकडण्याच्या मुळां असतात ज्यामुळे ते आधारांना चिकटून राहतात आणि उभ्या चढतात.
• कोंबडीच्या वनस्पतींना आधार देणे हे बागेतील जागा जास्तीत जास्त वापरण्यास आणि चांगले वायुप्रवाह वाढवण्यास मदत करते, ज्यामुळे बुरशीजन्य रोगांचा धोका कमी होतो.
• उभ्या आधार देणे हे कोंबड्यांना जमिनीपासून दूर ठेवते, ज्यामुळे कुजण्याचा आणि कीटकांच्या हल्ल्याचा धोका कमी होतो.

 Additional Information

• आधाराचे प्रकार:
  • ट्रेलीस: हलक्या लाकडी किंवा धातूच्या सळ्यांचे एक चौकट, मुख्यतः फळझाडे किंवा चढणार्‍या वनस्पतींसाठी आधार म्हणून वापरले जाते.
  • पेंढे: हे बहुतेकदा टोमॅटो वाढवण्यासाठी वापरले जातात, ते कोंबडीच्या वेलींना देखील आधार देऊ शकतात.
  • आर्बर: चढणार्‍या वनस्पतींसाठी उभ्या जागा पुरवणारी बागेची रचना.
• उभ्या बागकामाचे फायदे:
  • विशेषतः लहान बागांमध्ये जागेचा कार्यक्षम वापर.
  • सुधारित वायुप्रवाह, जो रोग रोखण्यास मदत करतो.
  • कापणी आणि देखभालीची सोय.
• भोपळ्याच्या जाती:
  • स्मॉल शुगर: स्वयंपाक आणि बेकिंगसाठी आदर्श.
  • जॅक बी लिटल: सजावटीसाठी परिपूर्ण लघुचित्र प्रजाती.
  • अटलांटिक जायंट: अत्यंत मोठ्या कोंबड्या निर्माण करण्यासाठी ओळखले जाते.
• वाढण्याच्या परिस्थिती:
  • सूर्यप्रकाश: उत्तम वाढीसाठी पूर्ण सूर्यप्रकाश आवश्यक आहे.
  • मृदा: चांगले निचरा होणारी, सुपिक मृदा पसंत करते.
  • पाणी पिण्याची: फळे येण्याच्या काळात विशेषतः सतत ओलसरपणाची आवश्यकता असते.

Key Points

ॲब्सिसिक आम्लाला (ABA) तणाव संप्रेरक म्हणतात.

• याला तणाव संप्रेरक म्हणतात कारण त्याचे संश्लेषण दुष्काळ, पाणी साचणे इत्यादी पर्यावरणीय तणावांमुळे उत्तेजित होते.
• हे तणावाच्या परिस्थितींमध्ये वनस्पतींमध्ये विविध प्रतिसादांना प्रेरित करते:
  • विविध तणावां​बद्दल वनस्पतींची सहनशीलता वाढवते
  • पाण्याच्या तणावादरम्यान मुखे बंद होण्यास प्रवृत्त करते
  • बियाणे प्रसुप्तपणा वाढवते
  • बियांना आर्द्रशोषण सहन करण्यास मदत करते
  • नायट्रोजनची कमतरता आणि दुष्काळात मुळांच्या वाढीमध्ये आणि फेरबदलात महत्त्वाची भूमिका
  • डिहायड्रिन, ऑस्मोप्रोटेक्टंट्स आणि संरक्षणात्मक प्रथिनांच्या संश्लेषणात सामील आहे
  • वाढत्या हंगामाच्या शेवटी वनस्पतींमध्ये प्रसुप्तावस्था निर्माण करते
  • पाने, फळे आणि फुले यांच्या अपाच्छेदनास प्रोत्साहन देते
  • वनस्पती वाढ अंतर्निरोधक आणि अपाच्छेदन आणि प्रसुप्तता नियंत्रित करते

Additional Information

पादप संप्रेरके - 

• वनस्पती संप्रेरके (ज्याला पादप संप्रेरके असेही म्हणतात) हे सिग्नल रेणू आहेत
• ही रासायनिक संयुगे आहेत जी वनस्पतींमधील विविध शारीरिक प्रक्रियांचे नियमन करतात
• वनस्पतीमध्ये उत्पादित आणि इतर भागांमध्ये हस्तांतरित केले जाऊ शकते
• ते अतिशय कमी प्रमाणात तयार केले जातात
• संप्रेरके, बाह्य प्रभावांसह, बीज अंकुरण, प्रकाश अनुवर्तन, प्रसुप्तता इत्यादी  प्रक्रियांमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

इतर वनस्पती संप्रेरके आणि त्यांची कार्ये​:

1. ऑक्सिन- 
   • ऑक्सिन हे वनस्पतीचे पहिले संप्रेरक म्हणून शोधले गेले.
   • ते मुळे आणि देठ, कोवळी पाने, विकसित होणारी फळे आणि बिया यांच्या वाढत्या मूलधरामध्ये तयार केले जातात.
   • कार्ये म्हणजे पेशी दीर्घीकरण, अग्र प्रभाव, रूटिंग (खोड छाट आणि कलम करणे), अनिषेकफलन प्रेरित करणे, अकाली गळती रोखणे इ. 
2. जिबरेलिन - 
   • शंभरहून अधिक (100) ज्ञात जिबरेलिन्स (GA1, GA2, GA3, इ.) अस्तित्वात आहेत.
   • ते अग्रविभाजी ऊती आणि कोवळ्या पानांमध्ये संश्लेषित केले जातात.
   • कार्ये म्हणजे खोड दीर्घीकरण (बहर), वृद्धत्वास विलंब, फळांच्या अनुयोजनात मदत करणे, बियाणे उगवण इ.  
3. सायटोकिनिन्स - 
   • सायटोकिनिन्स नैसर्गिकरित्या मूलधर, प्ररोह कलिका, कोवळी फळे इत्यादींमध्ये संश्लेषित केले जातात.
   • कार्ये म्हणजे पेशी विभागणे, मॉर्फोजेनेसिस, ऑक्सिन-प्रेरित अग्र प्रभावाचे निराकरण करण्यात मदत करणे, पानांचे वृद्धत्व कमी करणे इ.
4. इथिलीन - 
   • इथिलीन अंतर्निरोधक आणि वाढ प्रवर्तक म्हणून कार्य करते
   • ते वायू स्वरूपात उद्भवते
   • इथिलीनचे संश्लेषण परिपक्व होणार्‍या फळांमध्ये आणि ऊतींमध्ये होते ज्या  वृद्धावस्थेत आहेत.
   • कार्ये अशी आहेत: परिपक्वन, बहर, अपिवर्धन, कळ्या तोडणे आणि बियाणे प्रसुप्तावस्था आणि अपादच्छेदन इ.

संकल्पना:

• ऑक्सिन हे एक वनस्पती संप्रेरक आहे जे वनस्पतीचे देठ आणि मुळांच्या अग्र पृष्ठभागावर आढळते.
• याची खालील कार्ये आहेत:
  • हे अग्र प्रभाव दर्शवते ज्यामुळे वाढणाऱ्या अग्र कलिका पार्श्व कलिकांचे संदमन करतात.
  • हे खोड कलममध्ये रुटिंगला सुरवात करते.
  • हे फुलांच्या वाढीस प्रोत्साहन देते आणि लवकर फळ गळण्यास प्रतिबंध करते.
  • हे परिपक्व पाने आणि फळे काढून टाकण्यास प्रोत्साहन देते.
• हे सहसा इंडोल-3-ॲसेटिक आम्ल (IAA) आणि IAA सारखे दिसणारे इतर संयुगे द्वारे दर्शविले जाते.

Important Points

• IAA प्रथम कोगल, हॅगेन-स्मित आणि एरक्सलेबेन यांनी मानवी मूत्रापासून वेगळे केले.
• जरी आयएए हे फायटोहॉर्मोन असले तरी ते मानवी मूत्रात देखील आढळते.
• यकृतातील सेरोटोनिनच्या विघटनामुळे ते तयार होते.
• त्याला सुरुवातीला 'हेटरोऑक्सिन' असे संबोधले जात होते, परंतु नंतर त्याच्या रासायनिक नावाने हे नाव देण्यात आले.
• त्याचे रासायनिक सूत्र  C₁₀H₉NO₂ हे आहे.
• उच्च वनस्पती आणि कवकमध्ये हे सर्वात नैसर्गिकरित्या आढळणारे ऑक्सिन आहे.
• नैसर्गिकरीत्या आढळणाऱ्या इतर ऑक्सीन्समध्ये इंडोल-3-ब्युटीरिक आम्ल (IBA) आणि फेनिलेसेटिक आम्ल यांचा समावेश होतो.

Additional Information

• ओट बीजरोपचे कॉलेऑपटाईल्स (एव्हेना सॅटिव्हा) एफ. डब्ल्यू. वेंट यांनी त्यांच्या एव्हेना-कर्व्हेचर चाचणीसाठी (1928) वापरली.
• असे दर्शविले गेले की कोलिओप्टाइलच्या टोकामध्ये काही पदार्थ असतात ज्यामुळे संपूर्ण कोलियोप्टाइल वाकणे शक्य होते.
• ऑक्सीन नंतर ओट कोलियोप्टाइल्सपासून वेगळे केले गेले.

संकल्पना:

• पादप संप्रेरक किंवा वनस्पती संप्रेरक हे सेंद्रिय पदार्थ आहेत जे वनस्पतींमध्ये नैसर्गिकरित्या तयार होतात आणि इतर भागांमध्ये जातात जेथे ते त्यांच्या शारीरिक प्रक्रियेवर प्रभाव टाकतात आणि त्यांचे नियमन करतात, जसे की वाढ आणि विकास.
• त्यांना वनस्पती वाढ नियामक देखील म्हणतात.
• ते वाढ प्रवर्तक आणि वाढ अवरोधक अशा दोन गटांमध्ये विभागले गेले आहेत.
• ऑक्सिन्स, जिबेरेलिन्स आणि साइटोकिनिन्स ही वाढ प्रवर्तकांची उदाहरणे आहेत आणि ॲब्सिसिक आम्ल आणि इथिलीन ही वाढ अवरोधकांची उदाहरणे आहेत.

स्पष्टीकरण:

• ॲब्सिसिक आम्ल (ABA) वनस्पती वाढ प्रतिबंधक आणि वनस्पती चयापचय अवरोधक म्हणून कार्य करते.
• विलगन आणि बीज सुप्तपणाचे नियमन करण्यात त्याची भूमिका आहे.
• ABA वनस्पतींमधून परिपक्व पाने आणि फळे गळून पडतात.
• हे जीर्णनाला गती देते आणि बियाणे उगवण प्रतिबंधित करते.

Additional Information

ऑक्सिन

• ऑक्सीन हे वनस्पती संप्रेरक आहे, जे पेशी वाढवणे, फुलणे, मुळे तयार करणे आणि तण नियंत्रणास मदत करते.

गिबेरेलिन

• जिबेरेलिन हे पादप संप्रेरक आहे आणि त्याची कार्ये देठ लांबवणे, बियाणे सुप्तावस्था तोडणे, पार्थेनोकार्पी प्रवृत्त करणे आणि फळांचा आकार वाढवणे यांचा समावेश होतो.

सायटोकिनिन

• सायटोकिनिन हे एक पादप संप्रेरक आहे जे पेशी विभाजन आणि फरक करण्यास मदत करते, जीर्णन रोखते, बियाणे सुप्तता तोडते, अग्र प्रभाव दाबते आणि पुष्पन प्रवृत्त करते.

म्हणून, योग्य उत्तर पर्याय (3) ॲब्सिसिक आम्ल आहे.

संकल्पना:

• वनस्पती संप्रेरक हे लहान आणि साधे रासायनिक पदार्थ आहेत जे वेगवेगळ्या वनस्पती पेशींची वाढ आणि फरक नियंत्रित करतात.
• वनस्पती संप्रेरके किंवा पादप संप्रेरके यांना वनस्पती वाढ नियामक असेही म्हणतात.
• वनस्पती संप्रेरके वनस्पतींच्या विकासाचे आणि त्यांच्या वातावरणास वनस्पतींच्या प्रतिसादाचे नियमन करतात.
• पाच प्रमुख प्रकारचे वनस्पती संप्रेरके आहेत - ऑक्सीन, जिबरेलिन, सायटोकायनिन, इथिलीन आणि अ‍ॅब्सिसिक आम्ल.

Key Points

ऑक्सिन

• ऑक्सीन हे वनस्पतींच्या वाढीला चालना देणारे संप्रेरक आहे.
• ऑक्सिन्स मुख्यत्वे खोड आणि मुळांच्या अग्रामध्ये तयार होतात आणि त्यांच्या वाढीस मदत करतात.
• पेशी विभाजन आणि त्यांना वर्धित करून वेगळे करण्यात ते महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.
• प्रकाशाच्या प्रतिसादात वनस्पतींमधील प्रकाशानुवर्ती हालचालीसाठी ऑक्सीन्स जबाबदार असतात.
• फुलांच्या वाढीस प्रोत्साहन देण्यासाठी ऑक्सिन्स देखील भूमिका बजावतात.
• अग्रस्थ वर्चस्व राखण्यासाठी ऑक्सीन्स जबाबदार असतात
• हे पार्श्व (अक्षीय) कलिकांच्या वाढीस प्रतिबंध करते आणि अग्र कलिकांच्या वाढीस प्रोत्साहन देते.

जिबरेलिन

• जिबरेलिन एक वनस्पती वाढ प्रोत्साहन संप्रेरक आहे.
• हे संप्रेरक खोडाच्या अक्षाच्या लांबीच्या वाढीसाठी जबाबदार आहे.
• या गुणधर्माचा उपयोग शेतीमध्ये द्राक्षाच्या देठाची लांबी वाढवण्यासाठी केला जातो.
• ते वृद्धत्वास विलंब करतात.

सायटोकायनिन

• हीअशी संप्रेरके आहेत जी पेशी विभाजन क्रियाकलापांना प्रोत्साहन देतात. 
• साइटोकायनिन नैसर्गिकरीत्या त्या प्रदेशात संश्लेषित केले जातात जेथे पेशींचे जलद विभाजन होते जसे की मूळ अग्र, विकसित अंकुर कलिका इ.

अ‍ॅब्सिसिक आम्ल (ABA)

• अ‍ॅब्सिसिक आम्ल हे वनस्पतींच्या वाढीस प्रतिबंधक आहे.
• अ‍ॅब्सिसिक आम्ल गळती आणि सुप्तावस्थेत मोठी भूमिका बजावते.
• हे बीज अंकुरण प्रतिबंधित करते.
• तणावपूर्ण परिस्थितीत पर्णरंध्र बंद होण्यासाठी हे संप्रेरक जबाबदार असते. आणि बीज  सुकण्यापासून रोखण्यास देखील मदत करते.
• म्हणून, त्याला तणाव संप्रेरक म्हणून ओळखले जाते.

योग्य उत्तर सकारात्मक​ गुरुत्वानुवर्तन हे आहे. 

Key Points

• सकारात्मक गुरुत्वानुवर्तन ही गुरुत्वाकर्षणाच्या प्रतिसादात वनस्पतींची एक प्रकारची दिशात्मक वाढ आहे.
  • या प्रकरणात, गुरुत्वाकर्षण शक्ती वनस्पतींच्या वाढीवर त्याचा प्रभाव दर्शवते.
  • हे मुळे जमिनीच्या दिशेने खालच्या दिशेने वाढण्यास सक्षम करते.
  • हे महत्त्वाचे आहे कारण झाडे मुळांच्या साहाय्याने मातीतून पोषक, पाणी आणि खनिजे मिळवतात.
  • मुळांच्या पेशींमध्ये अमायलोप्लास्ट नावाचे पेशी अंगक असतात जे गुरुत्वाकर्षणाने प्रभावित होतात.
  • हे पिष्टाने भरलेले असतात आणि ते पेशींच्या तळाशी स्थिर होतात.
  • मुळांमध्ये, वरच्या बाजूची वाढ प्रतिबंधित असते आणि ऑक्सिन संप्रेरकाने तळाशी वाढ सक्षम केली जाते.
  • याचा परिणाम सकारात्मक गुरुत्वानुवर्तनामध्ये होतो, ज्याचा अर्थ गुरुत्वाकर्षण शक्तीकडे वाढ होते.
  • वनस्पतींचे अंकुर गुरुत्वाकर्षणाच्या विरूद्ध वाढतात आणि म्हणूनच ते नकारात्मक गुरुत्वानुवर्तनाचे उदाहरण आहे.

Additional Information

• इतर विविध प्रकारच्या उष्णकटिबंधीय हालचाली आहेत:
  • प्रकाशअनुवर्तन म्हणजे प्रकाशाच्या प्रतिसादात वनस्पतींची वाढ.
  • जलानुवर्तन म्हणजे पाण्याच्या प्रतिसादात वनस्पतींची वाढ.
  • रसायनानुवर्तन म्हणजे रासायनिक पदार्थांच्या प्रतिसादात वनस्पतींची वाढ.
  • स्पर्शानुवर्तन म्हणजे यांत्रिक उत्तेजनाच्या प्रतिसादात वनस्पतींची वाढ.
    • या प्रकारच्या हालचाली वनस्पती संप्रेरकांद्वारे प्रकट होतात.

योग्य उत्तर भोपळा वनस्पती आहे.

 Key Points

• भोपळा वनस्पती ही एक प्रकारची वेली आहे जी आधार मिळाल्यास भिंती आणि इतर रचनांवर चढू शकते.
• कोंबडीच्या वनस्पतींमध्ये अशा पकडण्याच्या मुळां असतात ज्यामुळे ते आधारांना चिकटून राहतात आणि उभ्या चढतात.
• कोंबडीच्या वनस्पतींना आधार देणे हे बागेतील जागा जास्तीत जास्त वापरण्यास आणि चांगले वायुप्रवाह वाढवण्यास मदत करते, ज्यामुळे बुरशीजन्य रोगांचा धोका कमी होतो.
• उभ्या आधार देणे हे कोंबड्यांना जमिनीपासून दूर ठेवते, ज्यामुळे कुजण्याचा आणि कीटकांच्या हल्ल्याचा धोका कमी होतो.

 Additional Information

• आधाराचे प्रकार:
  • ट्रेलीस: हलक्या लाकडी किंवा धातूच्या सळ्यांचे एक चौकट, मुख्यतः फळझाडे किंवा चढणार्‍या वनस्पतींसाठी आधार म्हणून वापरले जाते.
  • पेंढे: हे बहुतेकदा टोमॅटो वाढवण्यासाठी वापरले जातात, ते कोंबडीच्या वेलींना देखील आधार देऊ शकतात.
  • आर्बर: चढणार्‍या वनस्पतींसाठी उभ्या जागा पुरवणारी बागेची रचना.
• उभ्या बागकामाचे फायदे:
  • विशेषतः लहान बागांमध्ये जागेचा कार्यक्षम वापर.
  • सुधारित वायुप्रवाह, जो रोग रोखण्यास मदत करतो.
  • कापणी आणि देखभालीची सोय.
• भोपळ्याच्या जाती:
  • स्मॉल शुगर: स्वयंपाक आणि बेकिंगसाठी आदर्श.
  • जॅक बी लिटल: सजावटीसाठी परिपूर्ण लघुचित्र प्रजाती.
  • अटलांटिक जायंट: अत्यंत मोठ्या कोंबड्या निर्माण करण्यासाठी ओळखले जाते.
• वाढण्याच्या परिस्थिती:
  • सूर्यप्रकाश: उत्तम वाढीसाठी पूर्ण सूर्यप्रकाश आवश्यक आहे.
  • मृदा: चांगले निचरा होणारी, सुपिक मृदा पसंत करते.
  • पाणी पिण्याची: फळे येण्याच्या काळात विशेषतः सतत ओलसरपणाची आवश्यकता असते.

a-i, b-ii, c-iii, d-iv हे योग्य उत्तर आहे.

 Key Points

• संप्रेरक किंवा वनस्पती वाढ नियामक रासायनिक संदेशवाहक आहेत आणि वनस्पती पेशींची वाढ आणि दुरुस्ती नियंत्रित करतात.
• ऑक्सीन, सायटोकिनिन, गिबेरेलिन्स, जास्मोनिक आम्ल, इथिलीन आणि स्ट्रिगोलाक्टोन ऍब्सिसिक आम्ल ही वनस्पती संप्रेरके आहेत.

ऑक्सिन:

• हे इंडोल-3-एसिटिक आम्ल (IAA) आहे.
• हे मुख्यतः खोड आणि मुळांच्या शिखराच्या प्रदेशात तयार होते.
• ऑक्सिन 2, 4-डी तणनाशक म्हणून कार्य करते आणि शेतात वाढणारे तण नष्ट करते.
• याचा उपयोग कृषी आणि बागायती पद्धतींमध्ये होतो. 

गिबेरेलिन्स:

• ते आम्लीय असते.
• हे वनस्पतीमध्ये अनेक शरीरक्रियात्मक अभिक्रिया निर्माण करते.
• गिबेरेलिनमुळे द्राक्षाच्या देठांची लांबी वाढते.
• गिबेरेलिन्समुळे आकस्मिक बहर येतो आणि झाडांना त्यांचा आकार टिकवून ठेवण्यास मदत होते.

ऍब्सिसिक आम्ल:

• हे संदमनकारी संप्रेरक आहे.
• हे वनस्पतींची वाढ आणि चयापचय रोखते.
• ऍब्सिसिक आम्ल विलगन आणि सुप्तावस्था नियंत्रित करते.
• हे बीज विकास आणि परिपक्वतेमध्ये देखील महत्वाची भूमिका बजावते.

इथिलीन:

• ते वायुरूप आहे.
• हे फळ पिकवून संश्लेषित केले जाते.
• इथिलीन जीर्णन आणि फळे पिकविण्यात भूमिका बजावते.
• हे बीजांकुरणास देखील मदत करते.

Additional Informationखाली वनस्पती संप्रेरकांचे चित्रण करणारा प्रवाह तक्ता आहे