पर्यावरणशास्त्र आणि पर्यावरण MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Ecology and Environment - मोफत PDF डाउनलोड करा

पर्याय 4 योग्य आहे.

In News

• कॅलिफेया सिनुओफुरकाटा, अप्पर सियांग आणि लोअर दिबांग व्हॅली जिल्ह्यांमध्ये जैवविविधता सर्वेक्षणादरम्यान आढळून आलेली, ही भारतात नोंदवलेली कॅलिफेआ वंशाची दुसरी प्रजाती आहे.

Key Points

• कॅलिफेया सिनुओफुरकाटा, त्याच्या तोंडाभोवती दाट दाढीसारख्या केसांनी ओळखला जातो. म्हणून, पर्याय D योग्य आहे.
• कॅलिफेया सिनुओफुरकाटा ही अरुणाचल प्रदेशात आढळणारी डॅमझेलफ्लाय (टाचणी) ची एक नवीन ओळखली गेलेली एक प्रजाती आहे, ज्याला "दाढीयुक्त ब्रॉन्झबॅक" देखील म्हणतात.
• हे 1200 ते 1300 मीटर उंचीवर असलेल्या रुंद पानांच्या सदाहरित वनांमध्ये लहान, खडकाळ हंगामी प्रवाहांमध्ये आढळतात.
• कॅलिफेआ ही प्रजाती आग्नेय आशिया आणि चीनमध्ये सर्वाधिक आढळते, भारतात फार कमी प्रजातींची नोंद आहे.

Additional Information

• प्रजातीचे नाव वीणात वापरल्या जाणाऱ्या शेपटीच्या वळलेल्या, दुभाजक आकाराचा संदर्भ देते.
• या शोधामुळे पूर्व हिमालयातील ज्ञात जैवविविधता समृद्ध होते.

योग्य उत्तर मध्यप्रदेश आहे.Key Points

• मध्य प्रदेशात 25 वन्यजीव अभयारण्य, 10 राष्ट्रीय उद्याने आणि 6 व्याघ्र प्रकल्प आहेत.
• व्याघ्र प्रकल्पांची सर्वाधिक संख्या मध्य प्रदेशात आहे.
• मध्य प्रदेशातील प्रमुख वन्यजीव अभयारण्ये
  • नौरादेही वन्यजीव अभयारण्य
  • फेन अभयारण्य
  • गांधी सागर अभयारण्य
  • खेओनी अभयारण्य
  • राष्ट्रीय चंबळ अभयारण्य
  • पचमढी अभयारण्य
  • संजय डुबरी वन्यजीव अभयारण्य​

Additional Information

• मध्यप्रदेशची प्रमुख राष्ट्रीय उद्याने
  • सातपुडा राष्ट्रीय उद्यान, बांधवगड राष्ट्रीय उद्यान, जीवाश्म राष्ट्रीय उद्यान, कान्हा राष्ट्रीय उद्यान, पेंच राष्ट्रीय उद्यान, वन विहार राष्ट्रीय उद्यान, पन्ना राष्ट्रीय उद्यान इ.
• मध्य प्रदेशातील सहा व्याघ्र प्रकल्प​
  • कान्हा व्याघ्र प्रकल्प
  • बांधवगड व्याघ्र प्रकल्प
  • पेंच व्याघ्र प्रकल्प
  • पन्ना व्याघ्र प्रकल्प
  • सातपुडा व्याघ्र प्रकल्प
  • आणि संजय दुबरी व्याघ्र प्रकल्प
• महाराष्ट्रात 48 वन्यजीव अभयारण्य, 6 राष्ट्रीय उद्यान आणि 6 व्याघ्र अभयारण्य आहेत.

लिंक: https://wii.gov.in/wildlife_sanctuaries

योग्य उत्तर पश्चिम घाट आहे.

Key Points 

• 4 जैवविविधतेचे हॉटस्पॉट्स आहेत: हिमालय, पश्चिम घाट, इंडो-बर्मा प्रदेश आणि सुंडालँड.
• या हॉटस्पॉट्समध्ये असंख्य स्थानिक प्रजाती आहेत.
• पश्चिम घाट द्वीपकल्पीय भारताच्या पश्चिम काठावर उपस्थित आहे आणि बहुतेक पानझडी वने आणि पर्जन्य वने त्याला व्यापतात.
  • या प्रदेशात 6000 वनस्पती प्रजाती आहेत ज्यापैकी 3000 स्थानिक आहेत.
  • या प्रदेशातील वनस्पती 190,000 किमी 2 मध्ये पसरली होती परंतु आता ती 43,000 चौकिमी पर्यंत कमी झाली आहे.
  • हा प्रदेश पक्ष्यांच्या 450 प्रजाती, 140 सस्तन प्राणी, 260 सरपटणारे प्राणी आणि 175 उभयचरांसाठी देखील ओळखला जातो.

Additional Information 

• सुंडालँड हॉटस्पॉट दक्षिण-पूर्व भारतात (पश्चिम बंगाल, बांग्लादेशच्या दक्षिण) मध्ये स्थित आहे.
  • सन 2013 मध्ये, संयुक्त राष्ट्र संघाने सुंडालँडला जागतिक जैवक्षेत्र राखीव म्हणून घोषित केले.
  • हा प्रदेश समृद्ध स्थलीय आणि सागरी परिसंस्थेसाठी प्रसिद्ध आहे.
  • हे जगातील जैविक दृष्ट्या सर्वात समृद्ध हॉटस्पॉट्सपैकी एक आहे ज्यामध्ये संवहनी वनस्पतींच्या 25,000 प्रजातींचा समावेश आहे, त्यापैकी 15,000 फक्त याच प्रदेशात आढळतात.
• हिमालयात ईशान्य भारत, भूतान, नेपाळचा मध्य आणि पूर्व भाग येतो.
  • या प्रदेशात 163 लुप्तप्राय प्रजातींची नोंद आहे ज्यात जंगली आशियाई जल म्हैस, एक शिंगी गेंडा आणि 10,000 वनस्पती प्रजातींचा समावेश आहे, त्यापैकी 3160 स्थानिक आहेत.
  • ही पर्वतरांग सुमारे 750,000 चौकिमी व्यापते.
• इंडो-बर्मा प्रदेश 2,373,000 चौकिमीच्या अंतरावर पसरलेला आहे, हा प्रदेश ईशान्येकडील राज्ये, म्यानमार, कंबोडिया, लाओस, थायलंड, व्हिएतनाम आणि चीनच्या दक्षिणेकडील भागांमध्ये पसरलेला आहे.
  • गेल्या 12 वर्षात, या प्रदेशात 6 मोठ्या सस्तन प्राण्यांच्या प्रजाती शोधल्या गेल्या आहेत: लार्ज-एंटलर मुंटजॅक, अ‍ॅनामाइट मुंटजॅक, ग्रे-शंकेड डॉक, अ‍ॅनामाइट स्ट्रीप्ड रॅबिट, लीफ डीअर आणि साओला.
• भारतातील लुप्तप्राय प्राण्यांच्या प्रजाती: रॉयल बंगाल टायगर, द ग्रेट एशियाटिक लायन, द स्नो लेपर्ड, द पिग नोज्ड फ्रॉग, द पिंक हेडेड डक.

कीटकनाशक हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• जैवअपघटनीय प्रदूषक, हे असे घटक किंवा पदार्थ आहेत, जे नैसर्गिक प्रक्रियांद्वारे नष्ट आणि विघटित केले जाऊ शकतात. जसे की जीवाणू किंवा इतर सजीवांचे साध्या आणि गैर-हानिकारक संयुगांमध्ये विघटन करणे.
• या प्रदूषकांमध्ये टाकाऊ अन्नपदार्थ, कागद आणि नैसर्गिक तंतू यांसारख्या सेंद्रिय पदार्थांचा समावेश होतो.
• दुसरीकडे, अ-जैवअपघटनीय प्रदूषक, हे असे घटक किंवा पदार्थ आहेत, ज्यांचे वातावरणामध्ये अल्प कालावधीत सहजपणे किंवा नैसर्गिकरित्या विघटन होत नाही.
• हे वातावरणामध्ये टिकून राहतात, परिणामी दीर्घकालीन हानीकारक बनतात. अ-जैवअपघटनीय प्रदूषकांच्या उदाहरणांमध्ये प्लास्टिक, काही रसायने, जड धातू आणि कृत्रिम पदार्थ यांचा समावेश होतो.
• विष्ठा - प्राणी आणि मानवांच्या पचनसंस्थेतील जैवअपघटनीय सेंद्रिय टाकाऊ पदार्थ, ज्याचे जीवाणू आणि इतर सूक्ष्मजीवांद्वारे विघटन केले जाते.
• मूत्र - मूत्रपिंडांद्वारे निर्माण होणारे जैवअपघटनीय टाकाऊ द्रव पदार्थ, ज्यामध्ये विद्राव्य टाकाऊ घटक असतात आणि त्यांचे नैसर्गिकरित्या विघटन केल जाते.
• घरगुती कचरा - घरांमधून निर्माण होणारा जैवअपघटनीय कचरा, जसे की अन्नाचे कण, कागद आणि वनस्पतीजन्य घटक, ज्यांचे जैविक प्रक्रियेद्वारे विघटन केले जाते.
• कीटकनाशक - जंतु आणि कीटकांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी वापरण्यात येणारे अ-जैवअपघटनीय रासायनिक पदार्थ, जे पर्यावरणात टिकून राहून अन्न साखळीत भाग घेऊ शकतात, ज्यामुळे पर्यावरणीय आणि आरोग्यविषयक समस्या उद्भवते.​

मिथाईल आयसोसायनाईट हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• 2 व 3 डिसेंबर 1984 रोजी, "भोपाळ वायु दुर्घटना" घडली होती.
  • भोपाळ येथील युनियन कार्बाइड इंडिया लिमिटेड (UCIL) कीटकनाशक प्रकल्पामध्ये ही दुर्घटना घडली होती.
  • "मिथाईल आयसोसायनाईट" हा या दुर्घटनेतील कारणीभूत वायू होता.
  • CH3NCO हे मिथाईल आयसोसायनाईटचे रासायनिक सूत्र आहे.
  • जगातील औद्योगिक आपत्तींपैकी ही सर्वात मोठी दुर्घटना एक होती.
  • मिथाईल आयसोसायनाईट हा एक रंगहीन, विषारी आणि ज्वलनशील द्रवपदार्थ आहे.  जो पाण्यात विरघळतो, परिणामी खोकला, छातीत दुखणे, दमा, धाप लागणे आणि त्वचारोग यांसारखे नुकसान होऊ शकते.

Additional Information

• वायु गळतीचे परिणाम:
  • भोपाळ वायु दुर्घटना, ही एकमेव सर्वात मोठी वायू प्रदूषण दुर्घटना आहे. ज्यामध्ये अधिकृत स्त्रोतांनुसार 2500 लोकांचा मृत्यू झाला होता, तर गैर-सरकारी स्त्रोतांनी हा आकडा खूप मोठा सांगितला आहे.
  • सरकारने जाहीर केलेल्या आकडेवारीनुसार, सुमारे 17,000 लोकांना कायमचे अपंगत्व आले आहे तर 30,000 लोकांना अंशतः अपंगत्व आले आहे. ज्यांना अल्प अपंगत्व आले आहे, त्यांची संख्या सुमारे 1,50,000 आहे.
  • भोपाळ वायू दुर्घटनेमुळे पिण्याचे पाणी, माती, टाक्या आणि तलावाचे पाणी प्रदूषित झाले होते, ज्याचा गर्भ, नवजात बालके, गरोदर स्त्रिया, तरुण आणि वृद्ध लोकांवर प्रतिकूल परिणाम झाला होता. यामध्ये हजारो प्राणी आणि असंख्य सूक्ष्मजीवांचाही मृत्यू झाला होता.

योग्य उत्तर राजस्थान आहे .

Key Points

• रणथंबोर राष्ट्रीय उद्यान हे उत्तर भारतातील सर्वात मोठे आणि प्रसिद्ध राष्ट्रीय उद्यानांपैकी एक आहे.
• रणथंबोर राष्ट्रीय उद्यानाचे क्षेत्रफळ 392 चौरस किलोमीटर आहे.
• हे उद्यान प्रामुख्याने वाघांसाठी ओळखले जाते आणि त्याच्या नैसर्गिक अधिवासात भव्य शिकारी पाहण्यासाठी भारतातील सर्वोत्तम ठिकाणांपैकी एक आहे.
• रणथंबोर राष्ट्रीय उद्यान हे उत्तर भारतातील राजस्थानमधील सवाई माधोपूर शहराजवळ एक विस्तीर्ण वन्यजीव संरक्षित क्षेत्र आहे. हे पूर्वीचे शाही शिकारीचे ठिकाण आहे आणि वाघ, बिबट्या आणि मार्श मगरींचे घर आहे.
   

Additional Information

योग्य उत्तर 1980 आहे.

Key Points

• वन (संरक्षण) कायदा 1980 हा जंगलांच्या संवर्धनासाठी आणि त्याच्याशी संबंधित किंवा त्याच्याशी संबंधित किंवा अनुषंगिक बाबींसाठी तरतूद करण्यासाठी पारित करण्यात आला.
• या कायद्यातील तरतुदींनुसार, वनजमिनी वनेतर कारणांसाठी वळवण्यासाठी केंद्र सरकारची पूर्वपरवानगी आवश्यक आहे .
• वन (संवर्धन) अधिनियम 1980 मध्ये 1988 मध्ये आणखी सुधारणा करण्यात आली.

Additional Information 

• पर्यावरण (संरक्षण) कायदा 1986 मध्ये लागू करण्यात आला.
• या कायद्याचे मुख्य उद्दिष्ट पर्यावरणाचे संरक्षण आणि सुधारणा आणि त्याच्याशी संबंधित बाबींसाठी आहे.
• वन्यजीव (संरक्षण) कायदा, 1972 हा भारतीय संसदेचा एक कायदा आहे जो वनस्पती आणि प्राण्यांच्या प्रजातींच्या संरक्षणासाठी लागू करण्यात आला आहे.
• वन संवर्धनाच्या घटनात्मक तरतुदी:
  • भारतीय राज्यघटनेतील कलम 48-अ पर्यावरणाचे संरक्षण आणि सुधारणा आणि जंगले आणि वन्यजीवांचे रक्षण करण्याशी संबंधित आहे - राज्य पर्यावरणाचे संरक्षण आणि सुधारणा करण्यासाठी आणि देशातील जंगले आणि वन्यजीवांचे संरक्षण करण्यासाठी प्रयत्न करेल.
  • भारतीय राज्यघटनेच्या कलम 51 अ चे कलम जी असे म्हणते   जंगले, तलाव, नद्या आणि वन्यजीव यांसह नैसर्गिक पर्यावरणाचे संरक्षण आणि सुधारणा करणे आणि सजीव प्राण्यांबद्दल सहानुभूती बाळगणे हे भारतातील प्रत्येक नागरिकाचे कर्तव्य असेल.

पर्याय 3, म्हणजे हिमाचल प्रदेश योग्य आहे.

अंजिंडा हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• अनामुडी शिखर हे एर्नाकुलम जिल्ह्यातील कोठामंगलम तालुक्याच्या सीमेवर आणि भारतातील केरळमधील इडुक्की जिल्ह्यातील देवीकुलम तालुक्याच्या सीमेवर आहे.
  • हे पश्चिम घाट आणि दक्षिण भारतातील सर्वोच्च शिखर आहे, ज्याची उंची 2,695 मीटर असून त्याची भौगोलिक उंची 2,479 मीटर आहे.
  • या पर्वताचे नाव मल्याळम शब्द अनामुडी पासून पडले आहे, ज्याचा इंग्रजी भाषेत अर्थ हत्तीचे डोके असा होतो.
  • हे केरळमधील सर्वोच्च पर्वतशिखर असून ते द्वीपकल्पीय भारतातील सर्वोच्च पर्वतशिखर देखील आहे.
  • त्याला " दक्षिण भारताचा एव्हरेस्ट " असेही म्हणतात.
• अंजिंडा शिखर हे पलक्कड येथील सायलेंट व्हॅली राष्ट्रीय उद्यानातील सर्वोच्च शिखर आहे.
  • हे तामिळनाडूच्या नीलगिरी जिल्ह्याच्या आणि केरळच्या पलक्कड जिल्ह्याच्या सीमेवर पश्चिम घाटातील नीलगिरी पर्वतरांगांमध्ये स्थित एक पर्वतशिखर  आहे.
  • त्याची उंची 2,383 मीटर आहे.
  • भरतप्पुझाची उपनदी म्हणजेच कुंठीपुझ नदी या शिखरावरून उगम पावते.
• देवीमाला शिखर केरळच्या अनामलाई टेकड्यांमध्ये वसलेले असून ते देवीकुलम हिल स्टेशनमधील सर्वोच्च शिखर आहे.
  • इडुक्की जिल्ह्यातील देवीकुलम तालुक्यात असलेले हे पश्चिम घाटातील चौदा सर्वोच्च शिखरांपैकी एक आहे.
• पेरुमल शिखर तामिळनाडूच्या कोडाईकनाल जिल्ह्यात असून ते पेरुमल मलाई शिखर म्हणूनही ओळखले जाते.  
  • त्याची एकूण उंची 2,440 मीटर आहे.

अंजिंडा शिखराची प्रतिमा:

बरोबर उत्तर SDG 6 हे आहे.

Key Points 

• शाश्वत विकास ध्येय 6 हे सर्वांसाठी पाणी आणि स्वच्छतेची उपलब्धता आणि शाश्वत व्यवस्थापन सुनिश्चित करते.
• शाश्वत विकास ध्येय 6 हे "सर्वांसाठी स्वच्छ पाणी आणि स्वच्छता" बद्दल आहे.
• शाश्वत विकास उद्दिष्टे ही सर्वांसाठी चांगले आणि अधिक शाश्वत भविष्य साध्य करण्यासाठी ब्लू प्रिंट आहेत.
• दारिद्र्य, असमानता, हवामान बदल, पर्यावरणाचा ऱ्हास, शांतता आणि न्याय यासह आपल्यासमोर असलेल्या जागतिक आव्हानांना ते संबोधित करतात.
• संयुक्त राष्ट्र शाश्वत विकास ध्येय 6 हे सर्वांसाठी पाणी आणि स्वच्छतेची उपलब्धता आणि शाश्वत व्यवस्थापन सुनिश्चित करण्याचा प्रयत्न करते.
• 17 शाश्वत विकास उद्दिष्टे आणि 169 उद्दिष्टे एकात्मिक आणि अविभाज्य आहेत आणि शाश्वत विकासाचे तीन आयाम संतुलित करतात: आर्थिक, सामाजिक आणि पर्यावरण.

Additional Information 

• 17 शाश्वत विकास उद्दिष्टे आहेत-
  • ध्येय 1: दारिद्र्य नाही
  • ध्येय 2: शून्य भूक.
  • ध्येय 3: चांगले आरोग्य आणि कल्याण.
  • ध्येय 4: दर्जेदार शिक्षण.
  • ध्येय 5: लैंगिक समानता.
  • ध्येय 6: स्वच्छ पाणी आणि स्वच्छता.
  • ध्येय 7: परवडणारी आणि स्वच्छ ऊर्जा.
  • ध्येय 8: योग्य काम आणि आर्थिक वाढ.
  • ध्येय 9: उद्योग, नवोपक्रम आणि पायाभूत सुविधा.
  • ध्येय 10: कमी असमानता.
  • ध्येय 11: शाश्वत शहरे आणि समुदाय.
  • ध्येय 12: जबाबदार उपभोग आणि उत्पादन.
  • ध्येय 13: हवामान कृती.
  • ध्येय 14: पाण्याखाली जीवन.
  • ध्येय 15: जमिनीवर जीवन.
  • ध्येय 16: शांतता आणि न्याय मजबूत संस्था.
  • ध्येय 17: ध्येय साध्य करण्यासाठी भागीदारी.

योग्य उत्तर ओझोन आहे.

• प्राथमिक प्रदूषक एक प्रदूषक आहे जे थेट कोणत्याही स्त्रोतातून उद्भवते तर जेव्हा वातावरणात प्राथमिक प्रदूषकांची अभिक्रिया होते तेव्हा दुय्यम प्रदूषक तयार होते.
• ओझोन हे दुय्यम प्रदूषकांचे एक उदाहरण आहे जे नायट्रोजन ऑक्साईड्स आणि हायड्रोकार्बन हे सूर्यप्रकाशाच्या अस्तित्वामध्ये एकत्र आल्यामुळे तयार होते.
  
• कार्बन मोनोऑक्साइड हा एक प्राथमिक प्रदूषक आहे.

पक्षीवर्गातील प्राणी समतापी असतात.

• पक्षीवर्ग पक्ष्यांचे प्रतिनिधित्व करतो आणि त्यांची वैशिष्ट्ये म्हणजे पंख, चोच आणि त्यांचे पुढचे हात पंखांमध्ये बदललेले असतात.
• ते उष्ण रक्ताचे प्राणी आहेत म्हणजेच ते शरीराचे तापमान स्थिर ठेवण्यास सक्षम आहेत.

योग्य उत्तर लोकतक सरोवर आहे.

Key Points:

• केबुल लामजाओ राष्ट्रीय उद्यान, जगातील एकमेव तरंगणारे उद्यान, लोकतक सरोवरात आहे.
• केबुल लामजाओ राष्ट्रीय उद्यान हे जगातील एकमेव तरंगणारे राष्ट्रीय उद्यान आहे.
• हे भुयार-शिंगी हरणांचे घर आहे जे जगातील सर्वात धोक्यात असलेल्या हरणांपैकी एक आहे.
• हे भारतातील मणिपूर राज्यातील बिष्णुपूर जिल्ह्यात आहे.
• लोकतक सरोवराचा हा अविभाज्य भाग आहे.

Additional Information

ओझोन थरचे संरक्षण हे योग्य उत्तर आहे.

• ओझोन थरचे संरक्षण करणे हे मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉलचे मुख्य उद्दीष्ट होते.
• मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल हा आंतरराष्ट्रीय करार आहे जो 16 सप्टेंबर 1987 रोजी स्वीकृत केले गेला होता.
• पृथ्वीचा ओझोन थर क्षय होण्यापासून हातभार लावणार्‍या रसायनांच्या निर्मिती व वापराचे नियमन करणे हा त्याचा हेतू होता.

​ 

• सुरुवातीला 46 देशांनी त्यावर स्वाक्षऱ्या केल्या होत्या पण आता जवळपास 200 स्वाक्षर्‍या आहेत.

योग्य उत्तर केरळ आहे.

Key Points

• सायलेंट व्हॅली राष्ट्रीय उद्यान:
  • केरळच्या निलगिरी पर्वतातील पलक्कड जिल्ह्यात स्थित आहे.
  • हे निलगिरी राखीव जीवावरण क्षेत्राच्या मध्यभागी आहे आणि दक्षिण पश्चिम घाटातील पर्जन्य जंगले आणि उष्णकटिबंधीय आर्द्र सदाहरित जंगलाचा समावेश आहे.
  • त्यातून कुंठी नदी जाते.
  • सायलेंट व्हॅली पार्क हे सिंह-पुच्छ मकाक, वाघ, गौर, बिबट्या, रानडुक्कर, पँथर, इंडियन सिव्हेट आणि सांभर यांसारख्या अत्यंत धोकादायक प्रजातींसाठी ओळखले जाते.

Additional Information