शब्दांच्या जाती MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for शब्दांच्या जाती - मोफत PDF डाउनलोड करा

विशेषण- नामाबद्दल विशेष माहिती सांगून नामाची व्याप्ती मर्यादित करणाऱ्या शब्दास विशेषण असे म्हणतात.

नामे, सर्वनामे, धातुसाधिते व अव्ययसाधिते यांचाही विशेषणासारखा उपयोग केला जातो.

Important Pointsसार्वनामिक विशेषण- सर्वनामापासून बनलेले विशेषण म्हणजे सार्वनामिक विशेषण होय. 
उदा. तिचे डोळे, त्याची भिती, आमची शाळा इ. 

अगदी अशाचप्रकारे 'असला नवरा नको ग बाई' या वाक्यात 'असला नवरा' असे शब्द आले आहेत. यातील असला म्हणजे त्या व्यक्तीचे नाव न घेता असला या सर्वनामाने त्याला दर्शविले आहे.

म्हणून 'असला नवरा नको ग बाई' या वाक्यातील असला हा शब्द सार्वनामिक विशेषण आहे.

नामाचे मुख्य ३ प्रकार आहेत-

1. सामान्यनाम
2. विशेषनाम
3. भाववाचकनाम

सामान्यनाम- एकाच जातीच्या पदार्थातील समान गुणधर्मामुळे त्या वस्तूला सर्वसामान्य नाव दिले जाते, त्याला सामान्यनाम असे म्हणतात.
उदा- मुलगी, लेखणी, घर इ. 
वरील पर्यायांपैकी शाळा हे सामान्यनाम आहे. 

हिंदुस्थान आणि गोदावरी हे विशेषनाम आहेत आणि मानवता हे भाववाचक नाम आहे.

शब्दयोगी अव्यये: 

उदा. त्याच्या घरावर कौले आहेत.

स्पष्टीकरण- वरील वाक्यात ‘वर' हा शब्द घर या शब्दाला जोडून आला आहे आणि तो घर व कौले या शब्दांचा संबंध जोडण्याचे काम करतो. हे शब्द जोडून येतात म्हणून त्यांना ‘शब्दयोगी अव्यये' असे म्हणतात.

प्रस्तुत वाक्य ‘त्याच्या घरावर कौले आहेत’ हा केवळ शब्दयोगी अव्यय आहे.

Confusion Points 

शब्दयोगी अव्यये व क्रियाविशेषण अव्यये यांच्यातील फरक:

यावरून आपल्याला कळून येते की पहिल्या गटातील शब्द हे शब्दयोगी अव्यायांचे काम करतात. शब्दयोगी अव्यये सामान्यतः नामांना जोडून येतात. दुसऱ्या गटातील तेच शब्द क्रियाविशेषण अव्यये आहेत कारण ते क्रियापदाबद्दल अधिक माहिती देऊन ‘अव्यये' राहतात.

त्यामुळे केवळ विकल्प 1 च योग्य आहे.

मुख्य काळ ३ आहेत-

1. वर्तमानकाळ
2. भूतकाळ
3. भविष्यकाळ

काळांचे उपप्रकार-

1. अपूर्ण काळ
2. पूर्ण काळ
3. रीति काळ

Important Pointsरीतिकाळ- रीतिकाळ हा तिन्ही काळामध्ये लागू होतो. 
एखादी क्रिया भूतकाळात सतत करण्याची कर्त्याची रीत असेल तर तो रीतिभूतकाळ असतो.
उदा- मधु लाडू खात असे.

अशाप्रकारे प्रस्तुत पर्यायांपैकी 'सोडवत असे' हे रीति भूतकाळातील क्रियापद आहे.

सर्वनाम - नामांची पुनरावृत्ती टाळण्यासाठी नामांऐवजी वापरल्या जाणाऱ्या विकारी शब्दाला सर्वनाम असे म्हणतात.

सर्वनामाचे  खालील सहा प्रकार पडतात .

1. पुरुषवाचक 
2. दर्शक 
3. संबंधी 
4. प्रश्नार्थक 
5. सामान्य /अनिश्चित 
6. आत्मवाचक 

आत्मवाचक सर्वनाम - आपण,स्वतः, निज या सर्वनामांचा वापर कर्त्यानंतर केल्यास त्याचा त्यांचा अर्थ स्वतः असा होतो.त्यामुळे ती आत्मवाचक सर्वनामे होतात.

उदा.

• मी स्वतःत्याला पहीले.
• तू स्वतः मोटर चालवशील का?
• तो आपण होवून माझ्याकडे आला.
• तुम्ही स्वतःला काय समजतात.

आपण या शब्दाची जात पुरुषवाचक सांगावी तर स्वतः या शब्दाची जात आत्मवाचक सांगावी तसेच निज हा शब्द निश्चित आत्मवाचक सर्वनाम आहे.वरील दिलेल्याप्रमाणें निज हे निश्चित आत्मवाचक सर्वनाम आहे व बाकी आम्ही,ते,आपण हे पुरुषवाचक सर्वनाम आहेत.

अशा प्रकारे वरील निज हा योग्य पर्याय आहे.

उत्तर पर्याय १ अधिविशेषण

Key Points

अधिविशेषण: सामान्यतः वाक्यामध्ये विशेषण नामाच्या किंवा विशेष्याच्या आधी येते. त्यामुळे अशा विशेषणांना अधिविशेषण किंवा पूर्वविशेषण म्हणतात. उदा.: महान देश

Important Points

विशेषण:  नामाबद्दल अधिक माहिती सांगणे आणि नामाची माहिती अधिक निश्चित करणे हे विशेषणाचे वैशिष्ट्य आहे. विशेषण दर्शवणारे शब्द नामाच्या आधी वापरले जातात.

उदा.: चांगले, मोठे, काळे, लांब ई.

गुणविशेषण: असे शब्द ज्यामुळे नामाचा कोणताही गुण दाखविला जातो त्याला गुणविशेषण असे म्हणतात. उदा.: लांब केस

संख्याविशेषण: जे शब्द नामाची संख्या दर्शवितात त्यांना संख्याविशेषण म्हणतात. उदा.: दोन मुले.

सार्वनामिक विशेषण: कधी कधी सर्वनाम नामाच्या आधी येऊन त्याबद्दल विशेष महिती, अशा शब्दांना सार्वनामिक विशेषण म्हणतात. उदा.: तिचे झाड.

या तीन प्रकारांव्यातिरिक्त दोन अजून महत्वाचे प्रकार आपण बघूया:

• अधिविशेषण: सामान्यतः वाक्यामध्ये विशेषण नामाच्या किंवा विशेष्याच्या आधी येते. त्यामुळे अशा विशेषणांना अधिविशेषण किंवा पूर्वविशेषण म्हणतात. उदा.: महान देश
• उत्तर विशेषण: जेव्हा विशेषण वाक्यामध्ये नामाच्या नंतर वापरले जाते तेव्हा अशा विशेषणांना  विधि  विशेषण किंवा उत्तर विशेषण म्हणतात. उदा.: मुलगा हुशार आहे.
• (विधि विशेषण म्हणजेच उत्तर विशेषण होय.)

अशाप्रकारे प्रश्नातील चारही पर्याय समजून घेतल्यानंतर योग्य उत्तर पर्याय १ अधिविशेषण आहे.

उत्तर - आंधळा मागतो एक डोळा देव देतो दोन डोळे.

Important Pointsविशेषणसाधित नाम - बऱ्याचदा विशेषणांचा उपयोग नामाप्रमाणे केला जातो अशा वेळी विशेषणांना नामाप्रमाणे विभक्ती प्रत्यय लागू शकतात.

उदा. श्रीमंत माणसांना गर्व असतो. (विशेषण). श्रीमंतांना गर्व असतो. (नाम)

• नकट्या मुलीच्या लग्नाला सतराशे विघ्ने. हे मुली शब्दाचे विशेषण आहे. नकटीच्या लग्नाला सतराशे विघ्ने. हे योग्य विशेषणसाधित नाम असलेले वाक्य आहे.
• दुष्ट माणसांचा शेवट नेहमी वाईटच होतो. हे माणूस या शब्दाचे विशेषण आहे. दुष्टांचा शेवट नेहमी वाईटच होतो. हे योग्य विशेषणसाधित नाम असलेले वाक्य आहे.
• भित्र्या माणसापाठी ब्रह्मराक्षस. हे माणूस या शब्दाचे विशेषण आहे. भित्र्यापाठी ब्रह्मराक्षस हे योग्य विशेषणसाधित नाम असलेले वाक्य आहे.
• अशा प्रकारे वरील पर्यायांपैकी केवळ आंधळा मागतो एक डोळा देव देतो दोन डोळे हा पर्याय योग्य आहे.
• जर येथे आंधळा माणूस असा उल्लेख असता तर हा देखील विशेषणसाधित नाम झाला नसता. परंतु केवळ आंधळा मागतो असा उल्लेख केल्याने व माणूस हा शब्द अध्याहृत घेतल्याने हे विशेषणसाधित नाम आहे.

Additional Information नाम - व्यक्तीच्या, स्थळांच्या, प्राण्यांच्या नावाला दिलेले जे नाव असते त्याला नाम असे म्हणतात. उदा. महेश, मुंबई, पर्वत इत्यादी

नामाचे एकूण तीन प्रकार पडतात.

1. सामान्यनाम
2. विशेषनाम
3. भाववाचक नाम

सामान्यनाम - एकाच जातीच्या समान गुणधर्मांमुळे दिल्या जाणाऱ्या नामास सामान्यनाम असे म्हणतात.  उदा. मुलगा, शहर, प्राणी इत्यादी

सामान्यनामाचे दोन प्रकार पडतात.

पदार्थवाचक नाम - जे पदार्थ शक्यतो लिटर, मीटर किंवा किलो ग्रॅम मध्ये मोजले जातात किंवा संख्येत मोजले जात नाहीत त्या घटकांच्या नावाला पदार्थवाचक नामे म्हणतात. उदा. तांबे, कापड, मीठ, पाणी

समूहवाचक नाम - समान गुणधर्म असणाऱ्या अनेक घटकांच्या एकत्रित समूहाला दिलेल्या नावाला समूहवाचक नाम म्हणतात. उदा. मोळी, जुडी, ढिगारा

विशेषनाम - विशिष्ट प्राणी, शहर, देश,व्यक्ती,  स्थळ, पर्वत, पक्षी, नदी किंवा वस्तू यांमधून एखाद्या विशिष्ट नामाचा बोध होत असेल तर त्यास विशेषनाम असे म्हणतात.  

उदा. नागपूर, जपान, भरत, हिमालय, पोपट, गोदावरी, इत्यादी

भाववाचक नाम /धर्मवाचक नाम - प्राण्यांच्या किंवा वस्तूंच्या नामामध्ये असलेला धर्माचा, एखाद्या गुणांचा किंवा एखाद्या भावाचा बोध होत असेल तर त्यास भाववाचक / धर्मवाचक नाम असे म्हणतात. उदा. गोडी, आनंद, गुलामगिरी, कीर्ती, चांगुलपणा, धैर्य, हास्य  इत्यादी

उत्तर- (a) - (iii), (b) - (iv), (c) - (i), (d) - (ii)

Important Pointsसंख्या विशेषणाचे पाच प्रकार पुढीलप्रमाणे आहेत-

1. गणनावाचक संख्या विशेषण - ज्या विशेषणाचा उपयोग वस्तूची गणती किंवा गणना करण्यासाठी होतो त्या विशेषणाला गणनावाचक विशेषण असे म्हणतात उदा. तेरा भाषा, एक तास, पन्नास रुपये यांत दहा, तेरा, एक, आणि पन्नास ही गणनावाचक विशेषणे आहेत.

गणनावाचक संख्या विशेषणाचे तीन प्रकार पडतात.

i. पूर्णांक वाचक - पाच, सहा, अठरा, बारा

ii. अपूर्णांक वाचक - पावशेर, अर्धा, सव्वा, दीड

iii. साकल्य वाचक - पाचही मैत्रिणी, दोन भाऊ

2. क्रमवाचक संख्या विशेषण - वाक्यामधील जे विशेषण वस्तूचा क्रम दर्शविते त्या विशेषणाला क्रमवाचक विशेषण असे म्हणतात. उदा. पहिले दुकान, सातवा बंगला, पाचवे वर्ष

3. आवृत्तिवाचक संख्या विशेषण - वाक्यामधील जे विशेषण संख्येची किती वेळा आवृत्ती झाली ते दर्शविते त्यास आवृत्तिवाचक विशेषण असे म्हणतात. उदा. तिप्पट मुले, दुप्पट रस्ता, दुहेरी रंग

4. पृथकत्ववाचक संख्या विशेषण - जी विशेषणे पृथ्वकत्व म्हणजे वेगळा बोध करून देतात त्यांना पृथकत्ववाचक संख्या विशेषण असे म्हणतात. उदा. मुलींनी पाच-पाचचा गट करा, प्रत्येकाने चार-चार प्रश्न सोडवा

5. अनिश्चित संख्या विशेषण - ज्या विशेषणाद्वारे नामांची निश्चित संख्या किंवा प्रमाण व्यक्त होत नाही अशा विशेषणाला अनिश्चित संख्या विशेषण असे म्हणतात. उदा. काही मुले, थोडी जागा, भरपूर पाणी

Additional Informationविशेषणाचे प्रकार तीन आहेत-

1. गुणवाचक विशेषण
2. संख्यावाचक विशेषण
3. सार्वनामिक विशेषण

नामाबद्दल विशेष माहिती सांगणाऱ्या शब्दाला विशेषण असे म्हणतात.

उदाहरणे चांगली मुलगी, काळा कुत्रा, पाच टोप्या वगैरे. यांत चांगली, काळा, पाच ही विशेषणे आणि मुलगी, कुत्रा, टोप्या ही विशेष्ये आहेत. 

1. गुणवाचक विशेषण - नामाचा कोणत्याही प्रकारचा गुण किंवा विशेष माहिती दाखविणाऱ्या विशेषणाला गुणवाचक विशेषण असे म्हणतात. उदा. हिरवे रान, शुभ्र ससा, निळे आकाश. यांत हिरवे, शुभ्र आणि निळे ही गुणविशेषणे आहेत.

2. संख्या विशेषण - ज्या विशेषणांच्या योगाने नामाची संख्या दाखविली जाते त्यास संख्या विशेषण असे म्हणतात. संख्या विशेषणाचे पाच प्रकार आहेत. गणनावाचक संख्या विशेषण, क्रमवाचक संख्या विशेषण, आवृत्तीवाचक संख्या विशेषण, पृथकत्ववाचक संख्या विशेषण आणि अनिश्चित संख्या विशेषण

3. सार्वनामिक विशेषण - सर्वनामांपासून बनलेल्या विशेषणांना सार्वनामिक विशेषण असे म्हणतात. उदा. हे झाड, ती मुलगी, तो पक्षी.